enigiemand wat wou luister. Maar waarna hulle wóú luister, is hoe hy vertel van die dag toe sy pad met eers dié van Grant Roberts, sendeling van die Londense Sendinggenootskap, en daarna met dié van Mafungwashe gekruis het. Dis nou vir jou ’n storie …
Toe hy die water van ’n groot rivier deur die blare en takke sien blink, klim Pieter de Witt van sy perd af, stap voor die dier aan, versigtig, die leisels in sy een hand, geweer in die ander. Dit is drie weke sedert hy uit Grahamstad gevlug het en hy weet die glinstering voor hom moet die Umzimkulurivier wees. Dit is asof die gevoel van verligting sy knieë laat knak, en hy sak vinnig op sy hurke neer.
Die reis was sonder voorval. Pieter was waaksaam genoeg om te sorg dat hy nie paaie met die Xhosa-grensboere kruis nie. Maar dit het ook meegebring dat hy dikwels lank op ’n plek moes skuil wanneer hy van ’n hoogte af beweging en lewe bespeur het waar daar vlaktes was, want die gebied waarin hy hom bevind, is vol riviertjies en stroompies wat die heuwelagtige wêreld deurkronkel.
Hy is moeg, en honger. Hy kom regop en baan vir hom en die perd ’n weg deur die struikgewas. Toe die water oop en lig kabbelend voor hom lê, spring ’n haas regs van hom op, maar die vlug is halfhartig: Die diertjie gaan staan ’n paar treë verder weg en kyk nuuskierig oor sy skouer. ’n Maklike teiken.
Toe Pieter de Witt by die dooie haas buk, wonder hy of dit sy lot sal wees – om altyd só onder die wind te moet sluip, op sy hoede.
Dit kos hom nie baie tyd om ’n vuurtjie aan die gang te kry nie. Darem een ding wat hy kon red uit die afgebrande opstal van sy ouers – ’n ou tonteldoos.
Daar is genoeg bome en skaduwee. Die rokie van sy vuurtjie trek nie ’n streep hemel toe nie; dit raak verdwaal tussen tak en blaar.
Terwyl die haas gaar word, wonder hy of hy nie maar hier, in die ruigtes aan die oewer van die Umzimkulurivier, moet uitspan vir ’n paar dae nie. Die kruising gaan moeilik wees.
Pieter sit voor ’n vuurtjie. Hy braai die haas wat hy sorgsaam afgeslag het oor die vuur. Hy hou sy ore gespits, al het hy sy perd op lyn geslaan aan ’n boom daar naby. Die perd het eetbare gras gevind, goed en wel, maar Pieter bly waaksaam. As die perd iets hoor, sal Pieter dit dadelik weet. Sy geweer lê net langs hom oor die dooie stomp waarop hy sit. Hy het sy saal ook daarby neergelê – vir die vinnig opsaal, as dit moet.
Hy lig sy koffiekannetjie van die kole af om vir hom ’n beker te skink – en net dan hoor hy dit. Die onmiskenbare geluid van voete wat droë blare versteur.
Pieter vries. Hy beweeg nie. Sy ore is gespits in die rigting van waar hy die geluide gehoor het.
Hy kyk, merk dat sy perd ook in die rigting kyk van waar die geluide gekom het. Mag ’n bokkie wees, maar hy twyfel …
Hy sit die koffiekan en beker stadig neer en vat saggies sy geweer. Hy kom stadig orent en haal die geweer versigtig oor, sy oë heeltyd op die bosse en bome waar hy die geluid gehoor het.
Iets beweeg tussen die bosse deur, maar hy kan nie uitmaak wie of wat dit is nie.
Beslis ’n mens …
Pieter lig sy geweer, rig dit op die persoon in die bosse. “Veza ubuso bakho akuyenzi loo nto ndiya ku kubala!” roep hy. Wys jou gesig of ek maak jou dood.
’n Stem roep op Engels uit: “Moenie skiet nie!”
Pieter wonder wat dit is dat elke slag dat hy ’n haas oor ’n vuurtjie braai, ’n Engelsman sy rus kom versteur. Dit is wat drie weke gelede buite Grahamstad gebeur het, en om die waarheid te sê, is dit hoekom hy hier is. Hy is Saterdagoggend mark toe om springhase te verkoop en het ná die tyd buite die dorp self een oor die kole begin braai.
Agterna beskou, was dit ’n dom ding om só naby aan die dorp te doen.
Dis so vyf myl te perd buite Grahamstad; elke week het hy gesit op dieselfde hoogtetjie wat uitkyk oor die boskasies en ruigtes in die rigting van Bathurst. Sy vuurtjie het hy gepak op die kole van die vorige week se vuurtjie. Sy koffiekan was laag oor ’n syvuurtjie, en die haas was vas aan ’n stok wat tussen twee mikke gelê het. Soos die haas gaar geword het, het Pieter telkens vir hom ’n stukkie daarvan afgekerf. Die ene geduld. ’n Hele week lank het hy aan daardie luukse gedink.
Vir ’n klong van twintig – nie meer nat agter die ore nie, sou sy pa gesê het, was hy nog in die lewe – het Pieter baie vroeg al geleer om na homself om te sien. Albei ouers verloor in die groot Xhosa-aanslag van 1834. Daardie nag onuitwisbaar in sy geheue vasgebrand. Die lawaai by die stal, die gebulk van die beeste. Toe die deur van hul opstal wat stukkend geskop word.
Die krete, die krete.
Albei sy ouers.
En hy? Van sy klerekas deur ’n luik na die solder, en in die donkerte met die soldertrap af, veld toe. Waar hy geskuil het tot die dag gebreek en die lig geval het op die lyke van sy ouers op die werf voor die opstal.
Pieter neem die Engelse kwalik daarvoor. Wie bou nou ’n spul forte op koppies en verwag dat die Xhosas anderkant die Groot-Visrivier sal bly? En dan nog al hul wette ook! Maklik om in die Kaap te sit en twak uitdink, moeiliker om dit hier uit te voer. ’n Mens sou dink die beterweterige spul sou uit die foute van 1819 leer, maar nee.
Terwyl hy nog so gesit en tob het, hoor hy die leerskoene agter hom gras plattrap en klippertjies skuif.
Hy’t vir hom nog vleis gekerf, nie omgedraai nie.
Toe kom die geluid van ’n geweer se haan wat oorgehaal word. Reg agter sy kop.
“Pieter de Witt …?” Die stem het nie behoort aan die hand wat die geweer teen sy kop hou nie.
Pieter het skuins oor sy skouer gekyk. Die uniform gesien van ’n Britse maarskalk, die ene rooi-en-goue knopies.
Die stem het hy herken, Boerseun soos hy. Maar in diens van koningin Victoria.
Pieter het geswyg.
“Kom nou, Pieter. Jy weet ek weet wie jy is.”
“Hoekom vra jy dan?” Hy sou dit wragtag nie vir die vent maklik maak nie.
“Omdat ek moet.”
Toe praat die vent met die geweer reg agter hom: “Is he the man?”
Pieter was onmiddellik die blou bliksem in.
“Yes.” Die Boerseun met die Britse klere kry die eenvoudige woord bitter skeef uit.
“Mister Peter de Witt, you are under arrest.”
“Wat soek jy met hierdie Engelsman?” Pieter het die man agter hom geïgnoreer.
“Kom nou, Pieter … moenie moeilikheid maak nie.” Sy vriend, as ’n mens hom vriend kan noem, was bekommerd. Dalk had die man agter hom ’n ligte skietvinger.
“En in daai uniform …” Nou meer afgemete. “Skaam jou, man.”
Uit die geskuifel van die man se voete kon Pieter maar weet, dit was nie vir hom lekker wat daar aan die gang was nie.
“Ek soek nie moeilikheid nie.”
“In daai geval, kry jou ry en daar sal nie moeilikheid wees nie.”
