hoor … hulle is baie dieselfde.”
“Ek het in die Zuurveld grootgeword. Ek ken nie van Zoeloe nie, maar ek reken solank ek kruit vir my roer het, sal hulle my verstaan.”
Roberts is heeltemal oortuig dat die man voor hom niks weet nie van die stryd wat doktor Philip twee jaar gelede in Londen gaan stry het vir die regte van die einste Zoeloes met wie hy so met ’n gelaaide geweer wil gesels. “Ek is besiel,” sê die sendeling, “deur die wonderlike voorbeeld van Francis Owen. Hulle sê hy woon onder die Zoeloes, maar hy dra geen geweer nie. Gods Woord is sy enigste skild. Ek is op pad om by hom te gaan aansluit.”
Pieter antwoord dadelik: “Jy mors jou tyd as jy dink jy gaan die Zoeloes bekeer.”
“Ons is almal God se kinders, meneer De Witt, selfs die …”
Pieter vererg hom bloediglik. Hy staan op. “Sê my, Engelsman, hoe lank is jy al in hierdie land? Hè? Hoe lank is jy in Afrika?”
“Ek het twee jaar gelede hier aangekom, en sedertdien …”
“My mense is al drie geslagte hier,” sê Pieter afgemete, “en as ek een ding weet, dan is dit dít: Die dryfsand van hierdie land lê nie net langs die riviere nie, dis orals. ’n Man wat nie sterk staan nie, verdwyn soos ’n graf in die gras, ingesuig in die boesem van Afrika.”
“Jammer, ek volg jou nie mooi nie …”
Al weer die wegkruip agter sy swak begrip van Afrikaans.
“… maar as ek iets mag waag, ek glo dat beskawing na alle mense gebring kan word, selfs die heidene van hierdie land, as ’n mens dit net tyd gee …”
“Die hemel behoed hulle.”
“… en die genade van God.”
Die man het nog soveel te leer, dink Pieter. “Gaan jy daar instap en sê ‘civilisation!’ en dan verwag dat hulle jou ’n pot bier aanbied?”
“Daniël is in die leeukuil gewerp, maar God …”
“Dis nie Israel hierdie nie, broer, dis Afrika dié! Hier praat bloed. Dis al.”
“Jy het die swaard gekies, en ek geloof. Die tyd sal leer wie reg was.”
“Moenie jou hier kom heilig hou nie. Ons weet maar alte goed hoe werk julle Engelse – eers kom manne soos jy met ’n Bybel in die bek en as julle die mense mooi saggemaak het, kom die soldate. En as ’n man sy oë uitvee, sit hy sonder vryheid en sonder land.”
“Ek veronderstel die swart inboorlinge van hierdie land sê dieselfde van julle.”
Nou sien Pieter behoorlik rooi. “Wetter! Jy kom hier aangestap, jy kom sit langs my vuur, drink my koffie en dan beledig jy my! Ek het niemand se land gesteel nie! My mense het met bloed vir hulle geboortereg betaal. Wat het julle betaal? Laat ek jou een ding sê, mister Roberts: Dis oor jou kastige Engelse ‘civilisation’ dat ek vandag sit waar ek sit! My voorvaders het tak vir tak en klip vir klip ’n bestaan uit hierdie land gewurg, en toe kom julle Engelse en ewe skielik mag ’n man nie meer ’n boom afkap sonder toestemming nie; moet hy ’n dekselse lisensie hê om te kan jag; sy naam op sy ossewa skryf as hy in die pad wil ry, om nie eens te praat van die Hottentotte wat soos wit mense behandel word en slawe wat vrygelaat word nie. Julle het nie die fondamente hier gegrawe nie, my pa het, en sy pa voor hom, en nou kom julle met julle ‘civilisation’ en julle wil ’n huis bou op sweet wat julle nie gesweet het nie en bloed wat nie julle s’n is nie. Dis hoekom my volk in hulle duisende trek. Ons is lank genoeg geterg. Ons gaan ’n republiek in die noorde stig en ek gaan vir my ’n plaas aftree waar g’n ‘civilisation’ my kan pla nie.”
Roberts sê niks.
Sou die man verstaan wat Pieter gesê het?
Dan hoor Pieter hoe die sendeling die soetigheidjie in sy mond met ’n harde kraak tussen sy tande verbrysel. Hy hét verstaan! “Jy’s nie veronderstel om die ding te kou nie. Dis al soetigheid wat ek het. Een per koppie, nie meer nie.”
Die dag stap aan, maar Roberts bly sit. Hy praat hierdie rigting, dan daardie rigting. Vir Pieter is dit egter by die een oor in en die ander uit. Hy’t nie nou lus vir die man se kletsery nie.
Maar uiteindelik, die haas verorber, gesamentlik, en die vuurtjie wat nog net ’n lui rokie tussen die oorhangende takke instuur, kom Roberts uit by die vraag wat Pieter liewers nie wil hoor nie: “Ek het gewonder … noudat ek sonder perd sit, sal jy omgee as ek met jou saamgaan?”
“Saamgaan?”
“Ek stap saam met jou,” sê hy tot Pieter se groot verligting. Vir ’n passasier op sy perd sien hy nie kans nie. “Jy het mos gesê dat jy in die rigting van Zoeloeland gaan.”
“Gaan terug Grahamstad toe!”
“Dis nou net so ver terug as wat dit vorentoe is. En buitendien, al my voorraad was in my saalsak, en my saal was op my perd, en my perd is ingesuig in die boesem van Afrika.”
En slim vang altyd sy baas, dink Pieter. “As jy ’n geweer gehad het, was dit nou nie ’n probleem nie, nè?”
Vir ’n verandering het die Engelse sendeling geen antwoord nie.
Pieter begin opruim. “Ek is haastig,” verduidelik hy aan die sendeling wat nou met sy hande langs sy sye staan. “As die manne hulle stokke begin plant, wil ek nie agter in die tou staan nie.”
“Verskoon my, maar ek volg nie hierdie stokke-ding nie.”
En dan wil die vent die wildernis in. “Hy lyk soos ’n mens maar hy’s dommer as ’n bobbejaan,” mompel Pieter by homself. Hy neem sy geweer om vir die Engelsman te wys wat hy bedoel. Hy plant die geweer regop soos ’n stok, kolf teen die grond. “As ’n man sy plaas wil aftree, kap hy eers ’n stok in die grond. Die stok is die middelpunt. Dan stap hy ’n halfuur noord, ’n halfuur suid, ’n halfuur oos en ’n halfuur wes. Dan het hy sy plaas. Die man wat eerste sy stok plant, kry die beste grond. Met twee lywe op sy rug gaan my perd gou moeg raak. Verstaan jy nou wat ek sê?”
Hulle wil waaragtig hul eie republiek gaan stig, dink die sendeling. Hy sê niks.
Ek het jou mos gesê dit is ’n storie en ’n half, en hier kom die volgende kinkel: In die dae voordat Pieter de Witt en Grant Roberts hul eie paadjies van Grahamstad af gevolg het na die oewer van die Umzimkulurivier, met en sonder perd, ontmoet twee pa’s mekaar op formele vlak in ’n Mpondokraal enkele myle wes daarvandaan. Trouens, soos Pieter dit seker later sou uitgepluis het, moes sowel hy as die sendeling vlak by daardie kraal verbygeskuur het.
Hoe weet ons deesdae van dié ontmoeting? In die lang pad wat Pieter gevolg het nadat hy die rivier oorgesteek het, is die verhaal in detail aan hom vertel. Hy het dit aangehoor met die ore van ’n Boer, en wat hy gehoor het, het hom dinge laat verstaan wat sy kinders en dié se kinders nooit almal ordentlik sou begryp nie. Nie baie het verander in hierdie land nie, nè? Ons verstaan die swartes se kultuur nie, maar sodra iemand dit verduidelik, kom ons agter hoe gesofistikeerd dit is. Soos Pieter de Witt soveel jare gelede ontdek het.
Wat Pieter de Witt ingesien het, is dat mens met piëteit na hierdie verhaal moet luister. Doen jy dit, sal jy meer van Afrika en sy mense verstaan.
Maar soos ek gesê het: Dit begin
