handlanger van die Britte. Hy het gaan staan waar die vet bewaarder ’n ruk gelede gestaan het, in sy hande ’n fles. Hy het Pieter ’n oomblik stil aangekyk, toe die fles deur die tralies vir hom aangegee.
Pieter het nie beweeg nie.
“Whisky,” het die maarskalk verduidelik.
“Ek drink nie,” het Pieter dadelik geantwoord. Want dit wás so.
“Ja,” het die maarskalk geantwoord, “maar hý drink.” En so, sonder woorde, met sy kop in die rigting van die bewaarder beduie.
Hiér was ’n plan …
Hy het sy rug na Pieter gedraai.
“Pla jou gewete jou?” het Pieter gevra.
Die maarskalk het teruggedraai. “Ja,” sê hy. “Maar nie genoeg om ’n ander werk te loop soek nie. As ek jou weer in hierdie distrik sien, ken ek jou nie … en skiet ek voor ek praat.” Hy het omgeswaai en weggestap.
Pieter het hom geglo. Hy het die prop uit die fles getrek, aan die whisky geruik. Die plan het by hom begin posvat. Hy het ’n slukkie in sy mond geneem.
Toe die bewaarder ’n paar uur later met kos vir hom kom, brood en sop, sit Pieter op sy strooibaal teen die een muur van die sel – hy het gesien hoe die man die kos op die grond voor die traliehek neersit.
“As dit van my afgehang het,” het die woorde oor die bewaarder se vlesige vuil lippe gepeul, “sou ek al die Dutchmen in hierdie kolonie op ’n skip geboender en Australië toe gestuur het. Saam met al die swart barbare. Hierdie plek sou ’n paradys sonder julle spul wees.”
“Ek’s nie honger nie.”
“Maak soos jy lus het,” het die bewaarder geantwoord.
Pieter het die fles whisky te voorskyn gebring, die prop voor die bewaarder uitgetrek en ’n sluk geneem.
Die bewaarder het vasgesteek asof iemand hom met ’n paal teen die voorkop geslaan het. “Haai!” skrou hy. “Waar kry jy dit?”
Hoe is dit moontlik, het die lummel duidelik gedink, hierdie tronk is twee jaar oud en niemand het nog ooit iets ingesmokkel gekry nie.
Pieter het geswyg, die vent aangegluur.
Die bewaarder het by die traliehek gaan staan. “As daai is wat ek dink dit is …”
Pieter het die fles gelig, so al asof hy die man gesondheid wou toewens, en nog ’n slukkie geneem.
“Gee hier daai fles!” skrou die bewaarder.
Pieter kyk uitdagend na die bewaarder.
“Ek sê, gee hier, of jy sal die sambok op jou kale rug voel byt!”
Pieter het begin glimlag, stadig opgestaan en na die tralies gestap. So in die stap nog ’n mond vol geneem. Die fles vir die bewaarder uitgehou.
Die vettie het sy vuil hand deur die tralies na die fles uitgesteek. “Gevangenes word nie toegelaat …” begin hy sê.
Pieter het die whisky in sy mond in die bewaarder se gesig en oë gespoeg.
Die man het benoud gegil, sy hande oor sy oë geslaan en weggedraai, sy rug na die tralies.
Pieter was blitssnel. Met een beweging het hy die bewaarder se kraag beet en pluk hy hom met ’n magtige greep met sy rug teen die traliehek vas, arm om die wag se nek geklem sodat hy die man se keel goed kan wurg.
Die vent vat-vat aan Pieter se arm soos hy probeer om die staalgreep om sy nek te breek, maar tevergeefs. Stadig maar seker het die bewaarder die stryd verloor – en sy bewussyn.
Pieter het die man sag laat afsak grond toe. Hy het sy hand deur die tralies gesteek en die bewaarder van sy stel sleutels verlos.
Pieter sluit sy sel oop, staan wydsbeen oor die bewaarder. “Sien jou in Australië,” het hy hom gegroet.
Die kamer waar hy van sy al sy besittings ontneem is, was leeg. Laat op ’n Saterdagmiddag in 1838 is die tronk in die hande van die enkele bewaarder gelaat, almal elders besig om te ontspan.
Pieter het sy geweer in die hoek sien staan. Die bandelier, hoed en kleiner dinge het nog net gelê waar hy hulle ’n paar uur tevore op die tafel neergesit het.
Hoed op die kop, bandelier oorkruis oor skouer en bors, het hy laat spaander na die stalle met die ander besittings in sy hande.
’n Engelse soldaat het voor die stalle gestaan. Voor hy tot verhaal kon kom, tref Pieter se kolf hom agter die kop. Hy syg neer langs die perd wat hy besig was om te roskam.
Pieter het sy perd gevind, met sy saal daar naby. Hy het so vinnig moontlik opgesaal, sy been oorgeswaai.
Terwyl die Engelse soldaat nog sukkel om orent te kom, steek Pieter hakskene in sy perd se lieste en trek op ’n stywe galop weg. Die Provoos-gebou se deure staan wyd oop, Pieter se pad na vryheid.
Hy het daaraan gedink om in Uitenhage se rigting te ry, maar uiteindelik het gesonde verstand vir hom gesê dit is presies wat die Engelse van hom sal verwag. Dat hy sou terugkeer na sy mense.
Daarom het Pieter de Witt op sy perd suid koers gekies, in Bathurst se rigting. Ná ’n uur se ry het hy oos geswenk, in die Groot-Visrivier se rigting, en ná nog ’n halfuur tot stilstand gekom. Hy het sy perd na ’n stroompie gelei vir sy dors, en ná ’n ruk het hulle rustig begin aanstap in die skemering, noordwaarts.
Vryheid!
Vryheid? Hoe vry is hy as ’n gewone Engelse sendeling hom kan uitvra? Pieter soek nie van uitvra nie. “Jy vat ’n kans om soos ’n profeet hier in die wildernis rond te dwaal,” sê hy, en dan, sy Engels lekker krom: “Where are your gun?”
“Ek het nie een nodig nie.”
Pieter wag dat hy moet sê: My hulp kom van Bo, maar die sendeling begin mooi leer.
“Dan is jy nog dommer as wat ek gedink het.”
“Ja, al gaan ek ook deur die dal van doodskaduwee …”
“Totdat jy die punt van ’n assegaai teen jou keel voel, of ’n kierie teen jou kop, dan praat ons weer.”
Die argument waai oor, voor dit behoorlik kon begin, dink Pieter.
Maar die Engelse sendeling bly lastig. “So, wat ís dit wat jy doen?”
Pieter gluur die man aan. Dan kyk hy weg, en swyg oor sy rede.
“Ek veronderstel jy is op pad iewers heen?” vra die geestelike.
Pieter dink: Hier sit hulle, myle en myle van Grahamstad af, ’n haas braai oor die kole, die koffie is vuurwarm en lekker sterk getrek, en die man wil weet wat hy vir ’n bestaan doen.
Stilbly is die beste antwoord.
“Was dit Zoeloe wat ek jou netnou hoor praat het?”
“Dis Pondoland
