het begin planne maak om ons van die berg af te kry want die toerusting wat die weermag aan ons uitgereik het, was nie geskik vir temperature onder vriespunt nie. Al die pelotons is inderhaas bymekaargebring en op lorries teen die berg afgeneem na Die Hel, ’n afgeleë en moeilik bereikbare vallei in die Swartberg.
Teen die laaste dag van die roetemars was ons almal taamlik gedaan. Nie een van die manne wou meer die Bren-masjiengeweer of die swaar en ongemaklike hoëfrekwensie-radio (HF-radio) dra nie. Die laaste aand het die een wat die Bren gedra het, dit eenvoudig by een van die ruspunte laat lê sonder om dit aan iemand te oorhandig. ’n Fris en baie sterk boerseun in my seksie het die radio opgetel, skalks na my gekyk en gesê: “Tough shit, Jakes, jy wil mos Recces toe gaan” en begin stap.
Tussen die twee van ons het ons die Bren en die radio tot by ons bestemming, ’n plaashuis in ’n afgeleë vallei in die berg, gedra. Iewers deur die loop van die nag het ons onder ’n laning bome deur- gestap en het die geur van vars lemoene die lug gevul. Ek het in die donker na die takke bo my gereik en ’n lemoen vasgevat. Sonder om eens ons rugsakke af te haal, het ons elkeen ’n paar lemoene gepluk en die heerlike, ryp vrugte so in die loop sommer met skil en al verorber. Dit het ons so opgekikker dat ons die laaste paar kilometer met hernieude geesdrif afgelê het.
’n Paar jaar later en onder ietwat ander omstandighede sou ek ’n soortgelyke ervaring hê tydens ’n baie sensitiewe Kleinspan-operasie naby Lubango, diep in Angola.
Toe die verskillende leëreenhede in Oktober 1978 nuwe junior leiers by die Infanterieskool kom werf, het ek my keuses mooi oorweeg. My kamerade het geen geheim daarvan gemaak dat hulle my nie as Recce-materiaal beskou het nie. Volgens hulle was die Recces kille, vreeslose vegters met ’n heel ander uitkyk op die lewe.
Ek was rietskraal met ’n puisiegesig wat my selfs nog jonger laat lyk het as wat ek was. My maats het prontuit gesê dat ek nie by die Recces sou inpas nie.
’n Wonderlike geleentheid, wat ek later besef het ’n sleutelgebeurtenis in my loopbaan was, het hom voorgedoen toe ’n werwingspan van 31 Bataljon die Infanterieskool besoek het. 31 Bataljon was in die westelike deel van die Caprivi gestasioneer en het toevallig ook ’n baie suksesvolle verkenningsvleuel gehad. Die verkenningsvleuel was verantwoordelik vir taktiese verkenning in klein groepies, terwyl die gewone kompanies in ’n offensiewe soek-en-vernietig-rol ontplooi is.
Frannie du Toit, ’n vuurvreter van ’n luitenant wat in beheer van die werwingspan was, het my onmiddellik oortuig toe hy vertel dat ons in die Caprivi-bos sou woon en verkenningsoperasies saam met die Boesmans sou doen. Die volgende drie jaar by 31 Bataljon sou inderdaad van die beste tye van my lewe wees.
Die operasies by 31 Bataljon was van ’n taktiese aard en het miskien nie dieselfde professionele status geniet as dié wat ek later in die Spesmagte sou ervaar nie, maar dit het my as soldaat gevorm. Ek moes nou en dan ’n paar koeëls systap en het vir die eerste keer die dood van naby ervaar. Ek het mense raakgeloop wat nie die druk van die oorlog kon hanteer nie, maar het ook nou saamgewerk met manne wat koel en kalm onder vuur kon optree. Ek het meestal met uitstekende soldate te doene gekry, manne wat ’n blywende indruk op my gemaak het. Die belangrikste aspek van daardie tyd was egter die blootstelling wat ek aan verkenning gekry het – en die unieke konsep wat ons tydens die uitvoering van talle verkenningstake ontwikkel het.
DEEL 2
Die Boesmans
~
“You can do anything with enthusiasm. Enthusiasm is the sparkle in your eyes, the swing in your gait. It is the grip of your hand, the irresistible surge of your will, the energy to execute your ideas. Enthusiasts are fighters. They have fortitude. They have staying qualities. Enthusiasm is at the bottom of all progress. With it there is accomplishment. Without it there are only alibis ...”
Henry Ford (Nyweraar en entrepreneur, 1863-1947)
1
Die onbekende in
IN NOVEMBER 1978 vlieg twee groepe jong avonturiers in ’n militêre vragvliegtuig na die oorlogsfront. Die een groep was vrywilligers wat na 32 Bataljon sou gaan, ’n eenheid wat deur kol. Jan Breytenbach uit oudsoldate van die FNLA saamgestel en in ’n gedugte swart gevegseenheid omskep is. Die ander een was my groep, wat op pad was na die militêre dorp Omega in die Caprivi, die tuisbasis van 31 Bataljon.
Operasionele gebied
Die leiersgroep van 31 Bataljon het uit wit offisiere en ’n kombinasie van wit en Boesman-onderoffisiere bestaan. Die eenheid is deur kol. Delville Linford gestig. Hy was een van daardie sonderlinge karakters in die weermag wat dinge op sy eie, onortodokse manier gedoen het – én daarmee weggekom het. Hoewel Linford nie meer by die eenheid was nie en ek hom nooit ontmoet het nie, was sy foto’s oral teen die mure en was sy invloed nog byna tasbaar.
Ons was ’n gemengde groep van kandidaatoffisiere en onderkorporaals vars uit die Infanterieskool. Ná ons aankoms op Rundu is ons agterop ’n Kwêvoël (’n 10-ton-vragmotor met ’n mynbestande kajuit) na Omega. Die rit was ’n heel interessante ervaring. Ons het op ons bagasie gesit en tuur na die bosse, almal ’n bietjie onseker oor wat vir ons voorlê. Voor ons teen die kajuit was sakke mieliemeel wat moes saamgaan Omega toe. Fyn meelpoeier het die hele tyd op ons neergesif. Onderweg het ’n donderstorm losgebars, wat – soos ons gou tydens operasies in die bos sou agterkom – tipies was van die Caprivi se somerweer. Ná die reën het die son weer deurgebreek en die meel op ons klere en gesigte hard gebak. Teen die tyd dat ons op Omega aangekom het, het ons soos ’n Kwêvoëlvrag vol varsgebakte brode gelyk.
Kapt. Frans “Gor-Gor” Gunther het ons verwelkom en ’n kort induksieprogram laat doen. Hy was ’n indrukwekkende figuur met ’n ewe oorweldigende persoonlikheid en ’n reuse-snor om die prentjie af te rond. Die gerug het gou die ronde begin doen dat sy snor alles oor sy gemoedstoestand verklap. As hy byvoorbeeld kwaad of ontevrede was, sou die snorpunte na onder hang, terwyl ’n reguit snor daarop gedui het dat hy tevrede was met jou prestasie. Oor die volgende drie jaar het ek en my verkenningspan die voorreg gehad om verskeie kere saam met Frans en sy C-kompanie te ontplooi. Ek kan gelukkig sê dat ek sy beroemde snor nooit in die hangende posisie gesien het nie.
Ná die week lange induksie is 18 verkenningsvleuel-kandidate geskei van dié wat by die kompanies sou aansluit. Ons 18 het met keuring vir die verkenningsvleuel begin, terwyl die ander groep ’n program gevolg het wat hulle sou voorberei om hul Boesmanpelotons in ’n teeninsurgensie-oorlog aan te voer.
In die middel-sewentigerjare het ’n behoefte aan taktiese verkenning gelei tot die stigting van verkenningspelotons by die infanterie-eenhede wat permanent in die Grensoorlog se operasionele gebied gestasioneer was. Destyds was 31 en 32 Bataljon die eerste eenhede wat verkenningspanne in Zambië en Angola ontplooi het om Swapo-basisse op te spoor in gebiede wat Swapo as “veilig” beskou het.
Aanvanklik is hierdie verkenningsvleuels deur instrukteurs van die Verkenningskommando’s (later Verkenningsregimente) in die fynere kunsies van taktiek opgelei. Die spanne het talle verkenningstake op taktiese vlak uitgevoer, baie daarvan voordat aanvalle of strooptogte op vyandelike basisse en infrastruktuur gedoen is. Sowat tien jaar lank, tussen 1976 en 1986, het die verkenningsvleuels die las van die Verkenningskommando’s verlig deur verkenningstake in die operasionele gebiede van Sektor 10, 20 en 703 uit te voer. Gevolglik kon die Spesiale Magte hulle op operasies in die strategiese sfeer toespits.
Daar is nooit ’n duidelike onderskeid tussen
