wat deel uitmaak van ’n uitstalling. Bo in elke boks het ek ’n lys van sy inhoud geplaas. Elke lys het ek met my eie hand uitgeskryf. In my kantoor geliasseer was ’n afskrif van elke inventaris. Ek was nog altyd ’n voorstander daarvan om ’n ding behoorlik te doen, of glad nie, Meneer die Voorsitter. Intussen het ek ook ’n elektroniese lys gemaak, maar dit is nie nou ter sake nie.
“In die Fauna en flora-boks, het ek geweet, is ’n versameling sketse van al die verskillende soorte fynbos wat in die streek voorkom. Volledig met die Latynse naam onderaan elke skets, en onder die Latyn, in dieselfde handskrif, tussen aanhalingstekens, die naam van die plant soos dit in die volksmond bekend staan. Onder ’n skets sal daar byvoorbeeld staan Leucospermum cordifolium, met onderaan, in drukskrif, ‘Speldekussing’. Of Syncarpha vestita, met ‘Sewejaartjie’ daaronder.
“In die Ontstaan van Bredasdorp-boks is ’n klomp vergeelde wit-en-swart foto’s weggepak, elkeen in ’n smal swart raampie met ’n beskrywing agterop. Onder andere ’n portret van ’n man, in sy laat veertigerjare, as ek moet skat, met netjiese kort hare en ’n effense snor. Gesuit en gestrikdas. Agterop staan: Michiel van Breda, dorpstigter. Ook burgemeester van Kaapstad en pionier van die Overbergse merinoteelbedryf.
“Nog ’n portret wat my altyd opval, is die een van ’n man geklee in ’n toga wat tot op sy skoene hang. Hy staan voor die deur van wat vandag hierdie einste Skeepswrakmuseum is. Dit was, maar ek hoef dit natuurlik nie vir u te sê nie, die eerste kerk hier op die dorp. Agterop dié portret is daar ’n kort kerkgeskiedenis, ’n lys met die name van die dorp se eerste dominees en die jare waarin elkeen in diens van die kerk was.
“So kan ek aangaan, Meneer die Voorsitter. Die Bredasdorp Landbouskou-boks bevat notules van vergaderings wat die dorp se skoukomitee in die beginjare van die landbouskou gehou het. Nog daar op die ou skouterrein, in die landbousaal wat intussen platgestoot is om vir die winkelkompleks plek te maak. U sal seker beter weet as ek, maar as ek reg onthou het die saal gestaan presies daar waar die Spur vandag is? Die twee smal saaltjies, waarin onderskeidelik wolprodukte en kunsvlyt uitgestal is, is nou ’n parkeerterrein. En die oogarts en Checkers doen sake byna reg daar waar die ring was waar die ruiters hulle perde geskou het. Die pawiljoene het deels parkeerarea, deels Wimpy geword. En daar waar die skouvee in stalle gehou is, staan vandag luukse wooneenhede. Gebou in dieselfde styl as die winkelkompleks. Grys en toringrig.
“Ek weet uitbreiding is goed, Meneer, maar as ek vandag my sê mag sê: Ek was lank bitter oor daardie sentrum. Ek gee nie om as dinge verander nie, maar ek hou nie daarvan dat ou geboue platgestoot word nie. Die landbousaal is tot op die grond afgebreek, kompleet met al die herinneringe saam. Dink aan al die troues en onthale wat daar gehou is, al die matriekdanse. Later, nog in die dae toe ek pas hier aangekom het, is dit as lokaal vir die matrieks se eindeksamen gebruik, want dit was stil, weg van die geraas van die hoërskool se klokke en pouses daar bo teen die berg.
“Maar laat ek terugkom by die bokse: In daardie einste fotoboks is ook ’n klomp skoukoninginne – voormalige wenners van die landbouskou se skoonheidskompetisie – voordat die Meganisasie-week in September so groot geraak het. 1982 se meisie poseer in ’n ligblou bikini. Sy vly haar aan teen ’n 1976-Ford Cortina, die hare gedoen in vet krulle, die ooglede swaar onder blougroen grimering. Dieselfde skakering as die bikini.
“Waar ek daar op die solder in die dakvenstertjie se lig tussen die ou skoolverslae en dorpsfoto’s rondgeblaai het, het ek die grootsheid van die geleentheid op hande besef.
“Maar ek het ook geweet dat daar by my, in hierdie museum, behalwe die skets van die ou man met die visserspet en die portret van sy vrou, in daardie stadium niks was wat ek die koerant kon bied nie.
“Wat sou u gedoen het, Meneer die Voorsitter? As u daardie dag in my skoene was? Ek het nie ’n benul gehad wat my te doen staan nie. Maar een ding het, soos ek reeds genoem het, vir my soos ’n paal bo water gestaan: Dit was my kans om die Skeepswrakmuseum – en deur die museum ook die dorp – onder die hele Suid-Afrika se aandag te bring. As ek dáárin kon slaag, kon ek die museum van finansiële ondergang red. Dít was my doel!”
“Meneer die Voorsitter. En toe tref dit my. Tussen die oë! Daardie selfde aand nog het die antwoord na my toe gekom. Of nou nie juis ’n antwoord nie. Eerder net onthou. Was ek in my skik! As daar nou een ding is wat ek hét, dan is dit ’n geheue soos ’n olifant. Al moet ek dit self sê, Meneer die Voorsitter. En die vermoë om probleme op te los. Dít was nog al die jare my behoud. Ek glo dit sal vandag ook my behoud wees. En dit was daardie dag my behoud. Dit het ek geweet.
“Ek sou my storie moes ken. Ek sou moes navorsing doen. Oplees. Oor Skipskop alles uitvind wat ek kon. Vasstel waarom die plek oor die afgelope dekades vir oud-Skipskoppers ’n byna mistieke kwaliteit aangeneem het. Ek sou die geskiedenis moes naspeur en opteken. Ongekarteerde gebied, so het ek aanvanklik gedink. Maar toe nie! Iemand het klaar die optekenwerk gedoen. Ek moes dit net gaan opdiep. Maar dit sou ek eers later uitvind.
“’n Plan, Meneer die Voorsitter. Dit is wat ek nodig gehad het. ’n Haas om van iewers uit ’n hoed te pluk.
“Die boekie hier neffens my. Hierdie een. Ken u dit, Meneer? ’n Vrou het dit eendag hier kom afgee. Dis ’n boek oor Skipskop. Die vrou wou weet of ek, wat juffrou Visagie is, nie ’n paar van die boekies hier op die museumtoonbank wou uitstal en te koop aanbied nie. Die museum sou selfs ’n persentasie van die opbrengs kon kry, het sy gesê.
“Maar ek ken my customers. Ek sal nie nee sê vir ’n moontlike inkomste nie, Meneer, maar ek het mos geweet hoe stil dit hier was. En die besoekers wat wel gekom het, hulle sou nie geld op boeke uitgegee het nie. Maar ek wou die vrou nie in die gesig vat nie. Los een van die boekies hier, het ek gesê, dan kyk ons hoe dit gaan. Ferm. Sodat sy dit nie sou waag of oorweeg om teë te praat of ’n ekstra boekie in te glip nie. U weet mos nou hoe voel ek oor ’n ding wat lê en stof vergaar. Ek hou van ’n geordende lewe. Of, as ek terugkyk op die gebeure van die afgelope ruk – die rede waarom ons vandag hier sit – moet ek seker liewer sê ‘ek hét van ’n geordende lewe gehou’.
“Een ding wat ek oor die jare van geordend leef geleer het, Meneer die Voorsitter, is dat ’n mens beheer moet neem. Beheer oor die groot dinge, maar ook beheer oor die klein goedjies. Soos watter en hoeveel boeke op ’n toonbank uitgestal word. Staan op jou beginsels en staan op jou regte. En die belangrikste: Bly by jou feite!
“Meneer die Voorsitter, van die punt af. Het u al ooit in ’n skakelhuis gewoon? Soos die ene waarin ek bly? Daar is maar ’n dun muur tussen jou en jou bure. Nou verstaan ek die ou dame wat voor my in my kant van die huis gewoon het, was stil en hardhorend. Ek is ook stil, maar ek is beslis nie hardhorend nie.
“Meneer, wat ek jou nou hier vertel moet asseblief maar tussen ons bly. Ek weet u moet hierna ’n verslag met aanbevelings aan die raad voorlê, en dat dit oop sal wees vir besigtiging deur die publiek. Hier in die museum sal hulle kan kom kyk. Daarom vra ek u om u pen asseblief eers neer te sit. Wat ek u nou vertel, vertel ek aan u mens tot mens; nie as juffrou Berdina Visagie wat by die voorsitter van die Museumraad om haar loopbaan pleit nie.
“Meneer, hoe verstaan u die verskil tussen luister en hoor? Soos ek dit verstaan is luister doelbewus. Hoor, daarenteen, is onwillekeurig. Nou, in so ’n skakelhuisie hóór ’n mens baie dinge sonder dat jy daarvoor luister. Onwillekeurig.
“Ek sal byvoorbeeld in my sitkamer sit en my buurman – u ken hom, die horlosiemaker – se gesprekke van die dag woord vir woord hoor.
“Al elf jaar lank, sedert ek hier op Bredasdorp aangekom het, volg ek – en ek moet weer die woord ‘onwillekeurig’ byvoeg – my buurman se weë. Saans, wanneer dit donker word en almal hulle voordeure en vensters digtrek om met hul binnekamerdinge te begin, sit ek daar in my sitkamertjie en hoor ek onwillekeurig die gesprekke tussen
