ek op die eerste aand ná my intrek rustig agteroor gaan sit het met ’n blokkiesraaisel? Vir ontspanning, sodat ek kon slaap. Ek sukkel tog altyd so, die eerste paar aande in ’n vreemde omgewing. Ek verbeel my aan die onderkant van die raaisel was daar ’n woord wat ek maar net nie kon uitpluis nie. Wat die leidraad was, kan ek nou nie meer onthou nie. Ek onthou net ek het nog so na die leë blokkies gesit en staar toe ek skielik, hier reg langs my, in die vertrek aan die ander kant van die muur, voetstappe hoor. Die gekraak van ’n stoel toe iemand gaan sit. Nog ’n paar voetstappe.
“‘Is sy toe in?’ het ’n stem langs my gevra. Ek het dié stem gou leer ken as die ondernemer s’n.
“‘Lyk so, daar hang gordyne voor die vensters,’ het ’n ander stem, my buurman s’n, geantwoord. ‘En daar staan ’n wit Uno langs die huis.’
“Ek het my wange voel brand. Dit was toe mos vir my duidelik daar word oor mý gepraat. Ek kon seker ’n lawaai gemaak het sodat hulle kon hoor daar is iemand aan die ander kant wat hoor. ’n Stoel geskuif het of so. Ag, maar wat sou dit tog gehelp het. Ek is ’n stil mens. Ek kon tog nie vir die res van my jaar hier – u sal onthou ek sou eers net vir ’n jaar by die museum kom aflos het – in my huis raas sodat ander mense moet stilbly nie. Dit sou nie deug nie. Op die lange duur sou dit net ’n onvolhoubare lawaaimakery afgegee het.
“So, toe bly ek maar so sit met my blokkiesraaisel.
“Die begrafnisondernemer en die horlosiemaker se gesprekke het gewissel van bestekopnames oor die dag se klante tot watter nuwe horlosieonderdele aangekoop moes word.
“Ek het oor die weke en maande, later die jare heen, so gewoond geraak aan die stemme aan die ander kant van die muur – hulle het later soos familie gevoel. Deel van my lewe. Wanneer ek saans die twee so hoor gesels het, het ek ’n gevoel van geborgenheid ervaar. Huislikheid. ’n Gevoel van . . . Kom ons noem dit maar ‘harmonie’.
“Die gesels het altyd by alledaagse dinge begin. Wie in die loop van die dag horlosiebatterye kom vervang het. Wie hulle horlosies se bandjies laat regmaak het. Oom So-en-so wat al weer kom vra het of hulle nie tog asseblief sy bril se armpie kan vasdraai nie. Die skroefie bly uitglip, en sonder die bril kan hy nie sien om dit self vas te draai nie.
“‘Ek bly vir hom sê hy moet ’n nuwe bril kry,’ sê die horlosiemaker, elke keer wanneer hy die storie vertel. Hy is lief daarvoor om stories weer en weer te vertel, asof hy só dubbel seker wil maak dit het wél gebeur. ‘Want,’ sê hy dan vir die begrafnisondernemer, ‘ek dink ook nie hy sal mét die bril die skroefie kan indraai nie. Maar nee! Hy sê hy het nie meer genoeg tyd oor op hierdie aarde om ’n nuwe bril die moeite en die geld werd te maak nie.’
“Dan antwoord die begrafnisondernemer altoos met groot deernis.
“U sal verstaan waarom ek vra dat dié deel van die gesprek tussen ons bly.
“Nou, die aand ná die oproep . . . Ek het oudergewoonte gehoor hoe my buurman sy dag se gebeure verbaal notuleer. Daarna het hy, seker vir die honderdste maal, uitgewei oor sy groot obsessie: die chronometer, wat – en hier haal ek hom aan – ‘seker een van die grootste omwentelinge in die moderne seevaart’ teweeg gebring het. Volgens die horlosiemaker is die chronometer een van die ‘kernapparate’ wat uiteindelik direk, maar ook indirek, globalisering soos ons dit vandag ken, in die hand gewerk het. Kan u nou meer, Meneer die Voorsitter. ’n Paar wysertjies wat heen en weer tik. En siedaar! Globalisering. So het die buurman dit daardie aand weer oor sy geliefde chronometer gehad, en daar – soos uit die niet! – onthou ek die dag toe die vrou met die arm vol boeke hier staan. By die deur. Met die een of ander storie oor skipbreukelinge. ’n Jehova-getuie, het ek eers gedink. Maar toe nie, Meneer die Voorsitter. Toe nie!
“Hier is die boekie, as u daarna wil kyk. Die volgende oggend, die oggend ná die horlosiemaker se chronometer-relaas, het ek dit dadelik uit die boks met die plakker Nutteloos gaan haal. U sien, danksy my deeglike liassering en die stelsels wat ek hier in plek gestel het, hoef ek nooit na ’n ding te soek nie. Ek het met die boekie by my lessenaar gaan sit, daardeur geblaai.
“Daarna het ek natuurlik met die skrywer kontak gemaak. Vandag is daar op enige gegewe oomblik etlike van die boekies hier in die museum beskikbaar. Ek wil my verstout om te sê dis te danke aan my toewyding aan die onderwerp oor die laaste paar jaar dat daar vandag so ’n lewendige belangstelling in dié boekie is. Hierdie eksemplaar is egter my persoonlike eiendom. So, as u nie omgee nie, wys ek dit net vir u.
“Daar is foto’s in. ’n Magdom foto’s. En sketse. Van Skipskop is daar ook ’n handgetekende kaart, kompleet met ’n lysie wat aandui wie waar gewoon het. Dit was ’n ware vonds vir my navorsing! Goud het ek raak geboor toe ek maar gehoop het op ’n ou skulpie of twee.
“Dit was op daardie oomblik, toe ek daar in my kantoor deur die boekie sit en blaai, dat ek gedink het: Miskien kon ek tóg ’n uitstalling bou. En dán nooi ek die joernalis om die museum te besoek! Die ruimte hier in die voorportaal was, soos u weet, destyds onderbenut.
“As ek die uitstalling in die instapportaal installeer, het ek gedink, sou dit die eerste ding wees wat besoekers by hulle aankoms sien. Dit sou die trots van die museum kon word. Die kroonjuwele! En dan vloei dit sommer natuurlik oor in die skeepswrakafdeling. Die brekende golwe en die meeu se gekrys hoor ’n mens buitendien tot in die voorportaal. Die ideale klankbaan vir ’n Skipskop-uitstalling!
“Ek het ’n nuwe dokument op my rekenaar oopgemaak.
“Miskien kon ek selfs van iewers af ’n CD van daardie David Kramer-liedjie bestel, het ek gedink. Dan kon ek die Geluide van die see, soos wat die vorige museumkurator op die kasset geskryf het, soms daarmee afwissel.
“Kan u u my opgewondenheid indink? Daardie dag toe ek eensklaps meer het om te doen as net afstof en uitvee en wag op besoekers wat nooit opdaag nie. Ek het ’n projek gehad!
“Ek het begin tik. Ter voorbereiding op vandag se vergadering het ek die dokument wat ek daardie dag opgestel het, uitgedruk. Hier is dit, Meneer. Sal ek vir u voorlees?
“Projek: Skipskop-uitstalling (2012)
“BESKIKBAAR:
“Skets van stigter
“Portret van stigter se vrou
“Boek met inligting
“Ek het teruggeskuif in my stoel. Vir meer sou ek buite die grense van die museum se mure moes gaan soek. Veral as ek ’n uitstalling wou aanpak. Ek sou van iewers vandaan stukke geskik vir uitstalling moes bekom. Miskien, het ek gedink, sou iemand aan die museum ’n meubelstuk of twee kon leen. ’n Ou tafel of ’n stoel. Dalk ’n paar skulpe wat nog van Skipskop af kom. Enigiets wat tot ’n uitstalling sou kon bydra. As dit op ’n uitstalling sou neerkom.
“In daardie stadium het ek uiteraard nog nie mooi geweet hoe en wát nie. Hoe weet ’n mens waarna jy soek as jy nie weet wat jy daarmee wil maak nie? Hoe weet ’n mens wat jy wil maak as jy nie weet wat jy tot jou beskikking het nie? ’n Kernprobleem sou wees om mense te vind wat meubels of aandenkings hét, én wat bereid sou wees om dit aan die museum te leen. Mense is mos maar heilig op hulle goed, Meneer die Voorsitter.
“Ek het my opsies oorweeg. Ek kon fotostate uit boeke maak. Veral dié boek met die foto’s en sketse sou handig te pas kom, het ek gedink. Maar besoekers wil nie lees in ’n museum nie. Hulle wil kyk. Hulle wil op ’n visuele vlak sién hoe die verlede gelyk het. Ek hoef dit sekerlik nie vir Meneer te sê nie, maar vandag se mense is lui verbruikers van inligting.
“Miskien
