“Ek het ’n nuwe lysie begin. Bo-aan het ek getik: Skipskop – plan tot uitvoering. En daaronder: Advertensie in Suidernuus om te vra vir skenkings of lenings.
“Maar ek is ’n vrou wat nugter is oor my probleme, Meneer die Voorsitter. Ek het besef ek sou nie net op ’n advertensie kon staatmaak nie. Daar is immers altyd die moontlikheid dat niemand op jou advertensie reageer nie.
“Verdere opsies moes bedink word. Ek moes elke moontlikheid ondersoek. Maniere bedink waarop ek die verlede betekenisvol sou kon uitbeeld sonder dat besoekers te veel hoef te lees of te dink. Dit moet vir besoekers maklik wees om ’n uitstalling te verstaan. Om ’n insiggewende museumuitstalling aanmekaar te sit en aan te bied, is ’n kuns, Meneer die Voorsitter. Dit is nou maar een ding wat nie twee is nie! Om aan mense so ’n geïnterpreteerde weergawe van die verlede te bied – klaar verteer. Dit sit nie in enigeen se broek nie!
“So. Gestel ek kry inderdaad geen antwoord op my advertensie nie, het ek gedink. Hoe beeld ek dán ’n dorp uit wat nie meer bestaan nie? Sonder inligting. Sonder voorwerpe wat die dorp en sy geskiedenis illustreer? En dít boonop sonder enige begroting!
“Ek het probeer dink aan museumuitstallings waardeur ek self in die verlede aangegryp is. Tentoonstellings wat my op my reise deur Suid-Afrika, en ook deur die wêreld, aangegryp het. Ja, Meneer die Voorsitter. Daar wás ’n tyd toe ek myself ’n wêreldreisiger kon noem. En as ’n vrou wat haar beroep ernstig opneem, loop ek nooit by ’n museum verby nie. Nie toe nie, en nie nou nie. Trouens, ek sal afdraai, letterlik uit my pad gaan, as ek weet daar is ’n museum om te besoek. Of ’n kerk. Baie kerke, veral in Europa, hoef vir museums g’n tree terug te staan nie. Soos die St. Paulus-katedraal in Londen, of die Sacré-Coeur in Parys. Maar nie net die beroemdes nie, hoor. Ek onthou byvoorbeeld nog net so goed, in ’n agterstraat van ’n woonbuurt in Buenos Aires, in Argentinië, die klein huismuseum ter ere van Carlos Gardel, vader van die tango.
“Baie museums in Suid-Afrika het natuurlik ook aangrypende uitstallings. Daar is die grotes, Meneer die Voorsitter. Die Apartheidsmuseum, die Voortrekkermonument, die Joodse Museum in Kaapstad, die Kasteel. Maar daar is ook die kleineres. Dink maar aan die Uilhuis op Nieu-Bethesda.
“Party uitstallings vergeet ’n mens gou. Ander vergeet jy nooit nie.
“Soos die Pangaman in Pretoria. Ek het die Pangaman-uitstalling as kind tydens ’n skooluitstappie gesien. Al die pad van Bloemfontein af het ons gery in die skoolbus. Watter museum was dit tog? Die Polisiemuseum, dink ek. Die Pangaman was treffend omdat hy by ons soveel vrees ingeboesem het. Die vrou daar in haar motor, haar gesig vertrek in ’n geluidlose gil. En skuins voor haar, met sy gesig na die motor gedraai sodat besoekers slegs sy rug kon sien, die groot man in die blou oorpak. Sy hand omhoog met ’n panga daarin. Nou nog, Meneer die Voorsitter, ná al die jare, as ek in die donker alleen iewers moet heen in my Uno’tjie, dan dink ek aan hom.
“Maar natuurlik sou die doel van my uitstalling nie wees om vrees in te boesem nie!
“En uiteraard was ek ook gekniehalter deur ’n gebrek aan veral finansiële ondersteuning. Marmer en sandsteen het ek byvoorbeeld nie gehad om die verlede meter vir meter op te laat uitbeitel, soos by die Voortrekkermonument nie. Of blink glas en donker houtvloere, of glanspapier om muurpanele op te laat druk, soos in die Hector Pieterson-museum nie. Daardie soort geld was my nie beskore nie.
“Wat ek wel tot my beskikking gehad het, was maande se opgespaarde kleinkasgeld. Nou word ek onder meer daarvan aangekla dat ek die museum se fondse wanbestee het, maar waarlik, Meneer die Voorsitter, oor die jare heen het ek vir die Museumraad baie geld gespaar. In daardie stadium het ek met van die geld in die kleinkas alleenlik ’n bietjie koffiegoed aangekoop. Dan en wan skryfbehoeftes, of miskien ’n klein hoeveelheid papier om op te druk. Maar so ’n pak papier het die museum ook goed ’n jaar gehou!
“Ek was nog nooit ’n spandabelrige vrou nie, Meneer die Voorsitter. Ek is dit steeds nie. Ek draai my sente, én my bladsye, om. Soos u kan sien. Selfs die dokumente wat ek vandag hier aan u voorlê, het ek gedruk op papier wat reeds voorheen gebruik was. Ek druk op die een kant, en wanneer die inligting nie meer van toepassing is nie, draai ek die bladsy om en druk op die ander kant. Ek spaar altyd. Waar ek ook al kan. Om die waarheid te sê, Meneer die Voorsitter, ek dink nie die Museumraad het die vaagste benul hoeveel my fyn finansiële beplanning en streng hand op die beursie u al gehelp spaar het nie.
“Ieder geval. Dit gaan nie hier oor die geld wat ek gespaar het nie, maar oor geld wat ek nié gespaar het nie.
“Ek het besef ek sou klein moes dink. Ek moes iets kleins dog indrukwekkends optower. Iets soos die skaaluitbeelding, dalk, van die geveg tussen die Skotte en die Engelse in daardie oorlogsmuseum in die noorde van Skotland. Waar ’n mens die landskap mooi kan sien, en presies kan sien waar die verskillende troepe gestaan het. Mense hou van skaalmodelle.
“En daar het ek my antwoord gehad! ’n Skáálmodel! Dís wat ek moes bou. ’n Skaalmodel van Skipskop!
“Ek het aanvanklik gereken die geld in die kleinkas sou genoeg wees. Seesand kon ek sommer van Waenhuiskrans af aanry. Fynbostakkies en blare, dié kon ek hier bokant die dorp teen Heuningberg gaan pluk. Met bloemiste-oase sou ek heuweltjies kon prakseer waarin ek die plante kon druk, het ek gedink. Met die huisies sou ek ook ’n plan kon maak.
“Ek tik toe verder. En weer eens, Meneer die Voorsitter, ek het die dokument bewaar. Ek het dit uitgedruk. Hier is dit. Ek lees dit vir u voor:
“Skaalmodel van Skipskop
“BENODIGDHEDE:
“Sand
“Fynbos
“Oase
“Wag, dink ek toe. ‘Begin by die begin, juffrou Visagie,’ het ek vir myself gesê. Deeglik en sistematies. Dis hoe ek altyd werk, Meneer die Voorsitter.
“Ek moes begin met ’n lys van wat alles gebou en uitgebeeld moes word. Met so ’n lys byderhand sou ek die benodigdhede beter kon vasstel. Soos ’n bom het dit gewerk.
“Ek het weer begin tik. Nog ’n lys:
“Skaalmodel van Skipskop
“WAT UITGEBEELD MOET WORD:
“Huise
“Duine
“See
“Fynbos
“Begraafplaas
“Bote
“Mense
“Strate
“Ek het probeer dink wat ’n mens alles op so ’n vissersdorpie sou aantref.
“Visse, het ek bygeskryf.
“Visvanggereedskap
“Voor my geestesoog het ek my die voltooide skaalmodel probeer voorstel. Die huisies. Die duine. Die vissermanne by hulle bootjies. ’n Dwergwêreld. Miniatuurgrafsteentjies en bietoubossies. Seemeeue so groot soos ’n koppiespeld se kop. ’n Vrou van so vyf sentimeter hoog wat met vet armpies voor ’n agterdeur staan en brood knie.
“Ek kon my opgewondenheid nouliks beteuel.
“Ek het die lys
