moet eers sleg gaan voordat dit beter sal gaan,” het haar ma getroos. “Julle het ’n flukse krosie waarop julle nog trots sal wees. Armoede kan ’n seën ook wees, my kind. Mense leer om saam te staan, mededeelsaam te wees, vir mekaar om te gee. Al wat julle moet doen, is om vir hulle ’n liefdevolle huis te gee.”
Maar het sy en Claas ooit so ver as elf gedink?
Met loontyd kom lê hy sy gasie van een pond soos ’n boetedoening in haar hand. Die maand se rantsoenskaap word geslag en gepekel. Maria Jordaan kom skraap die afval en vat die harslag, waarvan Ellen self sop kon gekook het, vir haarself. Claas verhandel die vel vir aartappels en uie, vang ’n duiker in ’n strik, maak tasaaltjies winddroog. Op pad van die skool af kom die kinders op ’n swerm kelkiewyne af en Nieko gooi ’n paar dood. Claas maak skoon en braai hulle in die platpot.
Hy’s soos ’n hond wat vet gesteel het, stert tussen die bene, hy kan nie genoeg vir Ellen doen nie. Bedags wei hy met die vee op die rand van die kliprug, al om die huis.
Sy voetvallery ten spyt sê sy een aand: “Hier’s nie plek vir jou nie.”
Dit kan hy nie kleinkry nie. “Die kind is tog al drie maande oud. Watse geite het jy nou weer?”
Is daar dan nog ’n geit van haar waarvan hy nie weet nie? Deur die jare het hy haar geite maar alte goed leer ken. Sy laat loop haar dogters nie kaalvoet nie, hy sal sorg dat hulle skoene het. Lang ure sit hy op die buitekamer se drumpel gebukkend oor die skoenlees. En skool toe sal hulle gaan, al stap hulle ook Patnoster toe. As dit reën of te warm is, moet hy die kar inspan. Tot hy haar dit maak verstaan het dat Nieko oud genoeg is om vir hulle ’n skuiling agter ’n kersbos te prakseer en ’n vuur kan aanslaan om hul klere droog te maak. En as hulle op ’n warm dag op ’n geelslang afkom, kan hy dié doodslaan.
Ellen blaas haar op. “Dink jy dis fatsoenlik dat jy langer by my lê?”
“Vrou! Ek is darem nog jou man, en dis my kamer ook.”
“Solank jy jou gedra. Hierdie is ons laaste kind, daar sal nie meer wees nie.”
“Maar beteken dit … ?”
“Ja.”
Sy boender hom uit buitekamer toe.
Weke lank is daar ’n yskoue stilte tussen hulle.
Dis asof al die bekommernis en onenigheid voor die geboorte Ellen se moed gebreek het. Sy sit vir lang tye net stil voor haar en uitstaar, haar gedagtes nie by die kleintjie nie, maar by haar eie kinderjare. En al die jare tussenin, jare wat onherroeplik verby is.
Sy was ’n nooi Basson, afkomstig uit die vrugbare valleie aan die westelike voethange van die Piketberg, waar ’n koel plaas ruimskootse oeste oplewer en water uit fonteine borrel waarmee boorde en tuine natgelei word. Daar is dwarsdeur die jaar geoes, steenvrugte en sitrus en gesaaides om die beurt. Pampoene op die platdak, bosse uie in die skuur, kwepers en granate op die solder.
Daar was ’n vlytige ouma en ’n ongetroude tante wat Ellen en haar suster leer naaldwerk doen het. Borduur en hekel. In ’n bêrekis is stapels kant opgevou, en beddegoed van onverwoesbare linne, onderrokke en nagrokke met eweredige opnaaisels, die soomstekies byna onsigbaar.
Dis ’n kuns wat sy weer aan haar dogters oorgedra het so goed sy kon, maar tot haar spyt en frustrasie nie altyd ewe suksesvol nie. Daar was nie net te veel van hulle nie, maar in sekere opsigte te min wanneer Claas hulp nodig had om velle te brei of riempies te sny. Dit terwyl sy swak moes toekyk as ’n fyt in haar hand nie wou deurbreek nie.
As jong meisie reeds het sy haar eie idees gehad. Saans wanneer hulle by kerslig om die voorhuistafel sit, die silwer vingerhoede die naalde deur die linnedraad stoot om voorletters op kussingslope te borduur, het sy vir haarself onderlyfies gemaak met geborduurde blomme wat deur haar boklere van deursigtige moeselien skyn.
“Waarom moet jy so ydel wees, Ellen?” sou haar tante afkeurend sê.
Sy weet nie, dis maar haar aard, sy is so gemaak.
Sy het nie soos ander Victoriaanse meisies vir ’n kêrel sit en wag om te trou en kinders te hê nie. Sy wou onderwyseres word. Sy het tot standerd sewe geleer en toe les gegee vir die kinders in ’n nabygeleë plaasskool, later goewernante geword in ’n laerskooltjie in die Voorbaai. Op sewe-en-twintig verloof sy haar aan Claas Prins, ’n rossige jong man met die oë van ’n vrou, blou met digte wimpers, sy wange bedek met ’n kort rooi krulbaard.
Hy was pas twintig, sy amper op die rak. Maar met uitsonderlike kwaliteite: aantreklik met haar soel vel wat teen die skerp son bestand is, fluweeldonker oë, gladde swart hare wat sy in haar nek opgedraai het, ’n roomwit hals en vol, ferm borste, ’n middeltjie wat ’n man met twee hande kon omvat.
Claas sou binnekort die boerdery by sy pa oorneem. Sy ouer broer is oorlede toe die voorwiel van ’n wa ’n klip vang, omkeer en oor hom rol, waarna hy nooit weer bygekom het nie. De Hoop is nie ’n uitermate groot plaas nie, maar die Prinse was gesiene mense, boereadel van die Agterbaai.
Die woonhuis is onopgesmuk, met strak sygewels, maar stewig en ruim. Smal dubbeldeure maak oop op ’n stoep sonder veranda. Wit kalkkliptrappies lei na die werf sonder ’n grasspriet of boom, net die klompie bloekoms tussen die huis en die waenhuis en stalle. Dakwater word in ondergrondse sementtenke opgevang. Niks uitspattigs nie, maar ’n onderliggende vertoon was sigbaar: porselein en silwer en damas.
“Ons dek binne, my kind,” wys Elisabet Prins die nuwe skoondogter tereg.
Daar word nie in die kombuis geëet nie. Soggens, smiddae en vir die aandete word daar in die eetkamer aangesit. Soms is die aandete eers negeuur verby, na gelang van hoeveel plaaswerk daar is, daarom word volgens tradisie “vieruur” gehou, die tafel gedek met ’n gestyfde doekie en bordjies waarop snytjies gesmeerde wit rosyntjiebrood voorgesit word.
Claas was altyd aan die draf, sonder dat iemand agterkom wat hy doen. Nie ’n saaiboer nie. Diere wel, daarom is hy van jongs af by die skaap gelaat. Hy het ’n knap vrou nodig gehad, met ’n goeie skoot vreemde bloed. Die Prinse is aan’t eie raak. Ewenwel, te eie met die Laumbaarts.
Van die Laumbaarts het Ellen voor haar troue nog net gehoor. Wie in die omtrek het nie? Die patriarg, Samuel Laumbaart, was oorspronklik uit die Boland, maar eintlik is dit sy seun Sam, op Nuwepos aangrensend aan De Hoop, wat almal aan die naam Laumbaart ken. Die Prinse en die Laumbaarts was feitlik bure, maar so uiteenlopend, hulle kon van verskillende nasionaliteite gewees het, veral Sam met die hoë voorkop, wye neusvleuels, smalgetrekte mond, bleek oë en militêre snor.
Tog is hulle stamverwant: Nicolas Prins is met Sam se suster Elisabet getroud.
“Dis nou my ma,” moes Claas aan Ellen uitlê. “Sam is pa Nicolas se swaer, my oom.”
Bloedfamilie. Kan daar iets goeds van so ’n ondertrouery kom?
Oënskynlik.
Sam Laumbaart het ’n perdesweep nodig om sy eiendom bymekaar te hou, word daar agter sy rug gesê. Vir elkeen van sy seuns pag hy ’n plaas.
Op De Hoop boer Claas en Ellen fluks vooruit. Ellen skik haar na die wil van haar skoonmoeder, wie se huis dit immers is.
Die stoepkamer met ’n binnedeur wat aan die jonggetroudes toegewys word, pas haar. Dit gee aan haar en Claas daardie bietjie privaatheid waarna hulle soek. Die bed is ’n geskenk van haar ouers, die
