huis, ’n blomtuin met spatsels kleur. Bokant die bed kniel ’n gehekelde engel in ’n biddende posisie.
Die katel met die verematras waarin hulle aand ná aand weggesak het, was ’n broeimasjien. Eers was die jong Claas versigtig in die huweliksbed. Wat sal Pa en Ma dink? Asof hulle nie ook eens jonk getroud was nie, wou Ellen sê.
Gou was dit elke somer ’n dogter, drie binne vier jaar. Toe kom klein Nieko. Hoesees en palmtakke voor die eselin. ’n Erfgenaam vir De Hoop.
By Nieko sal dit nie bly nie, meen Claas, hulle het grond nodig vir die ander seuns. Dis vir hom ’n uitgemaakte saak dat vee ’n beter proposisie as saaiery is. Die seedou maak roes in die koring; dis ’n omslommernis om die saad elke jaar eers met kalk te behandel. Hy praat sy pa om. Hulle huur aanvanklik ’n deel van Laaggelee en koop toe.
’n Put sonder bodem, blyk dit gou te wees.
Meer grond bring groter uitgawe mee. Dis die maklikste manier om ryk te word, maar ook om bankrot te gaan. Teëspoed ry die Prinse reeds die eerste jaar. Die souwes vee die aarde kaal; die gesaaides wat as voer moet dien, waai weg. Wolpryse is swak, winkelskuld hoog. Baie gou besef Nicolas hy het sy hand oorspeel toe hy sy kosbare kontant in Laaggelee gesteek het.
Die Prinse wurg. Elisabet is dit breed gewoond. As die kapkar ingespan word, trek sy haar aan vir die dorp. Die vroumense besef nie die erns van die dilemma nie, en Claas reken sy groeiende gesin nie as ’n ekstra uitgaaf nie – hoeveel eet ’n kind nou? Maar die skuld eindig nie by die Jood se winkel nie.
Nicolas sien al hoe kom sy goed onder die hamer. Hy het ’n fout gemaak, te groot gedink en te groot gewaag. Al kry hy ook ’n koper vir Laaggelee – wat nie maklik sal gebeur nie – sal hy nie sy prys kry om die skuld te delg nie.
Elisabet gaan klop by haar broer aan, iets waarvan Nicolas niks hou nie. Dat ’n vrou namens hom moet intree, laat hom na ’n swakkeling lyk. Sy sien dit in ’n ander lig. Die Kamer op die dorp vra ses persent rente; haar broer sal seker nie hul ore van hul kop af trek nie.
Maar Sam stel blykbaar glad nie belang nie. Tot haar ergernis lag hy haar uit toe daar geld gepraat en ’n bedrag genoem word.
“Vir daai stuk waaisand!”
“Waarin jy jou vee ook jaag en van ons wagters laat oppas. Ja, toe!” kap Elisabet terug. Sy’s nie verniet ook ’n Laumbaart nie.
Skynbaar uitgevang, verander Sam se houding. Hy word meer toegeeflik en kom hulle tegemoet. Hy gaan ’n kontrak met hulle aan: Hy leen die geld renteloos aan Nicolas, met die verstandhouding dat die bedrag ná twee jaar terugbetaal word. Dag en datum word bepaal.
Hulle teken op die dorp, voor die prokureur. Die kontrak kry ’n stempel op.
’n Ruk lank rol Nicolas snags rond.
“Voel jy nie lekker nie, my man?” vra Elisabet en gee hom iets te drinke teen die winde.
“My vrou, om vir siekte wakker te lê is niks … maar vir skuld!”
Nicolas het die ongemaklike gevoel dat hy De Hoop verpand het. Hulle het nie rekening gehou daarmee dat Sam ’n woekeraar is wat koop en verkoop nie. Hy het reeds meer as een plaas by Nuwepos geïnkorporeer.
“Hy’s my broer,” sê Elisabet ontstig, “hy sal dit nie aan my doen nie!”
Nietemin, toe die tyd om is, wil Sam sy geld hê. Hy sê die kontrak op. Hy druk Nicolas. Hou hom doof vir sy suster se gepleit oor Claas se vier onskuldige kindertjies, en ’n vyfde op pad.
“Jy het self kinders, Sam, en kleinkinders,” smeek Elisabet.
Waarvan een op huurgrond in die Koeberg boer omdat sy vrou nie ’n plaas het nie, verweer hy hom. En dogters waarvan twee nog nie man het nie, wat waarskynlik oujongmeisies sal word, vir wie hy voorsiening moet maak, ’n huis op die dorp koop en kontant agterlaat.
Haar pleitrede roer hom nie. Be kind to yourself before you are kind to others, is Sam Laumbaart se geloof.
Hulle staan weer in die prokureur se kantoor. Waar wil jy skelmer kry as dié nasie? kla Nicolas. Waar anders kom Sam aan die slimmigheid? Hoeveel kry die regsman onder die tafel deur?
Die prokureur verduidelik: Sam is nie onmenslik nie, hy wil hulle nie afgooi nie. In werklikheid skeld hy Nicolas die veertienhonderd pond kwyt wat Laaggelee nie werd is nie. Daarby neem hy De Hoop se opgehoopte skuld oor. En sy grootste toegewing: Hulle kan op die plaas bly so lank hulle wil. In die kleihuis agter die stalle. In werklikheid sal dit baie min verskil maak; hulle het vruggebruik, eet en drink verniet.
Vir Claas gee hy woonreg op Laaggelee, waar die man hoeka meeste van sy tyd deurbring. Hy en Ellen kan net so wel soontoe trek, daar’s ’n yslike werf vir die trop kinders.
Die dag op De Hoop toe hy die papiere moes teken, het die kort, blonde Nicolas Prins wat nooit ’n harde woord geuiter het nie, sy vuiste gebal en ten hemele gevloek. Sy gesig so rooi soos ’n kwaai kalkoen, hy kon ’n toeval gekry het. Dink daaraan, Nicolas Prins niks meer as ’n bywoner op sy eie grond nie, en sy seun ’n veewagter!
Hy het ’n vloek oor die Laumbaarts uitgespreek, tot in die derde en vierde geslag. Al die plae van Egipte is op hulle afgesweer.
Elisabet het albei haar hande na haar broer uitgesteek, maar Sam het reeds omgedraai en oor die werf weggestap. Dit was ongelooflik – sy eie suster! Sy het inmekaargesak en moes ingedra word.
De Hoop word ontruim op ’n dag wat die suidewind troosteloos oor die werf se gruiskors waai. ’n Suster van Claas, getroud met Milanner, gee herberg aan Nicolas en Elisabet op Kalkrug. ’n Muilwa ry hul meubels weg. Die handjievol skaap wat aan hulle toegesê is, is reeds vooruit.
Claas en Ellen was ewe oorbluf. Hulle het nie geweet waarheen om te draai nie. Na haar ouers vir seker nie, wat weet Claas van vrugte?
Ellen wat skoolhou? Met vier en ’n halwe kindertjies? In een van Patnoster se platdakhuisies gaan bly?
Feit is dat Claas gemaklik grootgeword het en dat sy pa altyd vir hom gedink het. Hy het nooit hoef te wonder waar die volgende brood vandaan sal kom as die laaste sak koring teen die soldertrap afgedra word nie. In sy oë was die huis op De Hoop onverwoesbaar.
“Wat kan ek doen, Ellen?”
Sy het hom innig jammer gekry toe hy so met hangarms voor haar staan. Sy was nog nooit liewer vir hom nie, só met die lig uit sy oë en sy geredelike glimlag van sy gesig af gevee. Sy wou hom onthou vir die manier waarop hy sy skaaptrop laat wei.
“Ek sal saam met jou Laaggelee toe trek, Claas. Ons kan dit daar ook mooi maak.”
Soos Josef en Maria vlug hulle die woestyn in op ’n donkiekar, sy met ’n baba in die arms. En ’n klompie pluimvee in ’n hok.
Hulle was toe nog ordentlik, hulle het goeie klere gehad. En trots. Ellen het die verwagting gehad van jong lammers wat in die lente op die werf rondhuppel, hanslammers wat die kinders bottels melk voer en waarvan sy die wolgeld vir haarself hou.
Laaggelee se kliphuisie waarin Claas partykeer oornag het as hy duinsiek skaap moes bymekaarmaak, was kwalik ’n onderdak, maar hulle sal dit mettertyd verbeter, het sy aanvanklik geglo. Maar tot vandag toe bly hulle nog net so, met die enigste verskil die platdakbuitekamer wat aangelap is.
Saam
