orrel of deur ’n strykkwartet uitgevoer word. Die werk is lank bloot as ’n pedagogiese handleiding beskou, maar latere geslagte het ontdek watter vormverfynings Bach hier aan musikale skoonheid gekoppel het. Bach was van plan om vyftien fugas en wie weet hoeveel kanons in te sluit; hy het slegs dertien voltooi (insluitend dubbel-, tripel- en omgekeerde fugas) en is dood terwyl hy besig was met die veertiende, ’n omgekeerde vierstemmige fuga gebaseer op sy eie naam (in Duits beteken H die noot B).
Goldberg-variasies BWV 988 (48 min) ’n Stel van dertig variasies op ’n sarabande uit die Clavierbüchlein vir Anna Magdalena. Die werk is volgens oorlewering geskryf in opdrag van een van Bach se leerlinge, Goldberg, maar dit is waarskynlik apokrief.
Das wohltemperierte Klavier, boeke I en II, BWV 846-93 (225 min) Hans von Bülow het hierdie werk die Ou Testament (en Beethoven se 32 klaviersonates die Nuwe Testament) van die klavier genoem. Bach het dit geskryf om te toon dat ’n nuwe metode wat so pas in swang gekom het om die klawerbord te stem, prakties is en daarom het hy vir elkeen van die toonsoorte, in majeur en mineur, ’n prelude en fuga geskryf. Saam vorm dit een van die hoogtepunte nie net in sy eie oeuvre nie, maar in alle klawerbordmusiek, veral in kontrapuntale skryfwyse. Soos gewoonlik het pedagogiese oorwegings ’n rol gespeel; die titelblad van die eerste uitgawe sê dat dit “tot nut en gebruik van die leergierige musikale jeug en tot genot van diegene wat reeds die kuns bemeester het, opgestel en vervaardig is”. Mozart het ’n aantal van hulle vir strykkwartet geïnstrumenteer en Beethoven het hulle gereeld gespeel. Schumann het dit die “daaglikse brood” van die klavierstudent genoem. Hul invloed op die musiekontwikkeling is onmeetbaar.
TJELLOSOLO
Tjello-suites BWV 1007-12 Die ses suites vir onbegeleide tjello toon Bach se meesterskap oor die instrument. Hy gee daaraan ’n resonans wat soms aan sy orrelmusiek laat dink. Hierdie suites bied die grootste denkbare uitdaging aan die tjellis. Tog het hulle, soos soveel ander werke van Bach, lê en stof vergaar. Hulle is eintlik eers in die huidige eeu “ontdek” en onder die openbare aandag gebring deur die onvermoeide ywer van Pablo Casals.
VIOOLSOLO
Vioolsonates en -partitas BWV 1001-6 Die ongelyke nommers is sonates met die gebruiklike tempo-aanduidings en die gelyke nommers is partitas, of suites, bestaande uit versamelings danse. Al ses is vir onbegeleide viool. Ook hier, soos in die tjello-suites, openbaar Bach sy volslae meesterskap van en beheer oor die instrument. Beroemd is veral die magistrale chaconne uit no 4, ’n werk wat al verskeie kere herinstrumenteer is, o.m. deur Brahms (linkerhand-klavier), Busoni (klavier) en Stokowski (orkes).
ORRELSOLO
Dit was as orrelis dat Bach se eietydse roem gevestig was en hy het ’n enorme hoeveelheid werke vir dié instrument gekomponeer: dit is byna onoorsigtelik, maar as voorbeeld kan genoem word dat band 3 van die Clavierübung 17 sg. “kategismus”-voorspele bevat; daarnaas bevat diverse ander versamelings 67 koraalvoorspele en die Orgelbüchlein 46 koraalvoorspele.
Hierbenewens is daar ook formele werke. Die bekendste orrelwerke by die breër publiek is die Passacaglia en fuga in C min BWV 582 (14 min) waarin Bach aan dié statige dansvorm ’n onthutsend dramatiese inhoud gee, beginnende in die laagste register en opbouend tot ’n oorweldigende klimaks, gevolg deur een van sy beste fugas.
’n Ander indrukwekkende kontrapuntale werk is die Fantasie en fuga in G min BWV 542 (12 min), waarvan die fantasie Beethoven se dramatiese kuns in die vooruitsig stel, en die bykans speelse fuga die spanning van die fantasie verlig; die dartele “klein” Fuga in G min BWV 578 (4 min), so genoem in teenstelling tot die pas genoemde “groot” fuga in G min; die dromerige Prelude en fuga in A min BWV 543 (11 min) en die buitengewoon gewilde en opwindende Toccata en fuga in D min BWV 542 (10 min).
VOKAAL
Bach het min kort liedere geskryf en Bist du bei mir (As jy by my is), lank aan hom toegeskryf, is eintlik deur ’n tydgenoot, Stölzel. Hy het egter ’n aantal groots opgesette werke, meestal van kerklike aard, gekomponeer, waarmee hy weer eens in byna elke geval ’n bepaalde vorm vervolmaak het. Bach het 295 kerkkantates gekomponeer, waarvan 93 verlore geraak het, en 26 wêreldlike kantates. Dit is onmoontlik om hulle te behandel, maar die Afrikaanse luisteraar sal dikwels bekende psalm- of gesangmelodieë herken. Hiernaas het Bach ’n aantal omvangryke religieuse vokale werke nagelaat.
Passies Bach het volgens ’n vroeë lys komposisies vyf *passies geskryf, maar net die Johannes- en Matteuspassie het bewaar gebly. Die fragmente uit ’n sg. Lukaspassie word nie as eg aanvaar nie.
Johannespassie BWV 245 (125 min) Hierdie werk is ses jaar voor die Matteuspassie geskryf. Dit is dramaties, in teenstelling tot die meer liriese aard van die ander passie. Hoogtepunte is die openings- en slotkoor (Herr, unser Herrscher – Heer, ons Heerser en Ruht wohl, ihr heilige Gebeine – Rus soet, o heilige gebeente). Hiernaas is daar verskeie solistiese dele soos Ich folge dir gleichfalls (Ek volg u ook – sop), Ach mein Sinn (Ag my gees – ten), Betrachte meine Seel’ (Bedink, my siel – bas) en Es ist vollbracht (Dit is volbring – alt).
Matteuspassie BWV 244 (204 min) Hierdie passie vir dubbelkoor, vier soliste en evangelis is meer liries en melodieus as die dramatiese Johannespassie en gryp die luisteraar van die begin af aan met sy dubbelkoor Kommet ihr Töchter (Kom, o dogters) tot by die ewe meevoerende slotkoor Wir setzen uns mit Tränen nieder (Ons gaan sit in trane). Bekende arias uit die passie is Buss und Reu (Boete en rou – alt), Blute nur, du liebes Herz (Bloei nou, geliefde hart – sop), Ich will bei meinem Jesu wachen (Ek wil by my Jesus waak – ten), Erbarme dich, mein Gott (Ontferm u, my God – alt met viool-obligaat) en Aus Liebe will mein Heiland sterben (Uit liefde sal my Heiland sterf – sop).
*Magnificat BWV 242 (31 min) Hierdie werk, bedoel vir uitvoering op Kersfees, is ’n toonsetting van die Latynse teks van die Lofsang van Maria soos dit staan in Luk 1:46-55. Die besetting is vir vyf soliste (twee soprane, alt, tenoor en bas) met koor en orkes. Soos mens kan verwag, is dit jubelende musiek wat die vermoëns van die orkes (veral ’n instrument soos die trompet) en die menslike stem in solo en koor tot die uiterste benut. Die Magnificat bestaan uit twaalf dele waarvan vyf vir solosangers is, twee duo’s en een ’n trio. Daar is vyf indrukwekkende koordele, en die koor steun ook soms die solostem.
Mis in B min BWV 232 (110 min) Vir baie musiekliefhebbers is dit Bach se grootste werk. Die Mis het tussen 1733 en 1738 ontstaan en Bach het ’n deel daarvan saam met ’n aansoek om ’n pos aan Augustus III van Sakse gestuur “as ’n onbenullige voorbeeld van my vernuf”. Die werk (ook bekend as die Hohe Messe) volg die liturgiese patroon van die Roomse *Mis, maar elk van die tradisionele vyf dele van die Mis is hier saamgestel uit ’n verskeidenheid onderdele soos arias, duo’s en kore. I. Kyrie Die twee kyrie’s is fugas vir die koor en die Christe eleison is ’n duo vir sopraan en alt, begelei deur die viole wat eenstemmig speel. II. Gloria Dit is in agt seksies verdeel. Sowel die begin- (Gloria) as die slotkoor (Cum sancto spiritu) eindig met ’n fuga, die twee middelkore (Gratias agimus en Qui tollis) is in skerp kontras met mekaar. Tussendeur is die solistiese dele ook presies uitgewerk: Laudamus te is vir alt met ’n soloviool, Dominus Deus is ’n duo vir sopraan en tenoor met ’n solofluit, Qui sedes is vir alt met solohobo en Quoniam vir bas met solohoring en fagotte. Dit is ’n meesterlike voorbeeld van Bach se argitektoniese konstruksie en indien moontlik word dit nog beter gedemonstreer in III. Credo waarvan die eerste en laaste koordele, Credo en Confiteor, gebaseer is op ou Gregoriaanse melodieë, terwyl drie kore die middeldeel vorm (Et incarnatus, Crucifixus en Et resurrexit). Die Crucifixus is ’n manjifieke *passacaglia. Et in unum Deum is vir sopraan en alt, Et in Spiritum sanctum ’n basaria begelei deur twee hobo’s. Heel aan die einde (Et expecto) word die Gregoriaanse melodieë weer gebruik. IV. Sanctus ’n Sesstemmige koor tree hier op met een solistiese bydrae deur die tenoor (Benedictus). V. Agnus Dei Dit is vir die altsolo, begelei deur strykers. Die koor sluit af met die versugting Dona nobis pacem.
Weihnachtsoratorium
