se musiek het die publiek altyd diep ontroer en die verbeelding aangegryp, nie net omdat dit op sigself aangrypend en emosioneel is nie, maar ook omdat dit ’n wonderwerk bly dat ’n dowe man die meeste daarvan gekomponeer het. Sy komposisies kan in drie periodes ingedeel word. Die eerste periode duur tot die leeftyd van sowat dertig en bevat relatiewe jeugwerk. Die tweede periode begin omtrent in die tyd toe hy besef het dat sy doofheid nie genees sal word nie; die *Simfonie no 3 is ’n vroeë voorbeeld. Die derde periode, waarin hy sy subliemste musiek geskryf het, strek van omtrent 1820 en sluit in die *Simfonie no 9, die laaste vyf strykkwartette en vyf klaviersonates, en die *Missa solemnis.
ORKES
Ouvertures Beethoven het nie konsertouvertures geskryf soos sommige romantici nie; afgesien van vier ouvertures vir sy opera *Fidelio is die ander almal bykomstige musiek van groter of kleiner omvang vir toneelwerke. (Die Fidelio-ouverture word by die opera behandel.)
Coriolanus op 62 (8 min) is geskryf vir ’n drama van die Duitse skrywer Collin. Die onderwerp (’n eerlike man wat die stryd teen ’n korrupte wêreld verloor) pas Beethoven presies. Na drie harde akkoorde volg die eerste sterk, onrustige tema wat Coriolanus se vasberadenheid uitbeeld om Rome aan te val. ’n Liriese, sangerige tweede tema stel sy sagsinnige vrou voor en die twee temas word pragtig verwerk. Die ouverture gee ’n voorstelling van Coriolanus se stryd en eindelike toegewing aan die smeekbede van sy vrou.
Egmont op 84 (8 min) Beethoven het ’n volledige stel bykomstige musiek tot Goethe se tragedie Egmont geskryf, waarvan die ouverture die bekendste deel is. Die drama handel oor die Nederlandse graaf Egmont wat in 1568 deur die Spaanse goewerneur Alba tereggestel is weens sy verset teen die Spaanse bewind. Dit is die tipiese tema wat Beethoven se verbeelding sou aangryp. Die ouverture beeld die gang van die toneelstuk uit in dramatiese musiek wat met sterk akkoorde begin. Die jubelende slot skilder die triomf van die vryheidsgedagte.
Leonore no 3 op 72b (14 min) Beethoven het vier pogings aangewend om ’n ouverture vir sy opera Fidelio te skryf, maar was telkens ontevrede en het eindelik met ’n ouverture veel korter as die drie Leonore’s volstaan. Leonore no 3 was ’n verwerking van no 2, wat by die eerste opvoering gebruik is, maar dit is beskou as te lank en simfonies van aard om by ’n opera te pas. Dit het egter die gewildste van die drie geword. Die inleidende gedeelte van die werk is gebaseer op die aria In des Lebens Frühlingstagen. Daarop volg ’n opstandige allegro deel en hierdie temas word in sonatevorm ontwikkel. Aan die einde van die ontwikkeling klink ’n trompetgeskal twee maal op (maar van agter die verhoog): in die opera kondig dit die aankoms van die minister aan. Ná ’n fluitmelodie volg die rekapitulasie.
Simfonieë Die nege simfonieë weerspieël Beethoven se ontwikkelingsgang as komponis. Hulle beklemtoon egter ook sy streng vormtug, want hoewel hy hom telkens al hoe meer vryhede veroorloof, tot by die gebruikmaking van die menslike stem in No 9, bly hy sterk vormgebonde: daar is bv. geen noemenswaardige afwyking van die orkespatroon wat deur Mozart gebruik is nie. No 1 buite rekening gelaat, is dit ook interessant dat die gelyke nommers (2, 4, 6, 8) oor die algemeen van ’n opgewekte, rustige, en bykans kommerlose aard is vergeleke met die ongelykes (3, 5, 7, 9) wat intens-dramaties is en in groot mate die vernuwende elemente bevat.
Simfonie no 1 in C op 21 (26 min) Hoewel sekere tipiese kenmerke reeds teenwoordig is, gee hierdie werk (gekomponeer op 29) weinig aanduiding van wat sou kom. I. Adagio molto – Allegro con brio Die beweging begin met wat vir sy tyd ’n dissonant was. Daarna volg dit in breë trekke die klassieke vorm, met ’n verwantskap aan Mozart. Reeds hier kry ons dramatiese effekte in die tweede tema. II. Andante cantabile con moto ’n Lieflike liriese tema word in fugatiese styl aangebied. In ’n vernuwende stap gee Beethoven aan die tromseksie van die orkes ’n belangrike rol in die aksentuering van die ritme. III. Menuetto – Allegro molto e vivace Ook ’n vernuwing: mens kry reeds die gevoel van ’n scherzo, Beethoven se eie vinding wat hy eers in sy volgende simfonie amptelik sou bekend stel. Ook werp hy ’n ander tradisie oorboord deur die trio in dieselfde toonsoort (C maj) as die menuet te plaas. IV. Adagio – Allegro molto e vivace Na ’n skalkse inleiding gebou op ’n stygende toonleer, ontplof die musiek in ’n vrolike rondo in tipiese Haydn-styl.
Simfonie no 2 in D op 36 (35 min) Hierdie blymoedige simfonie is in 1802 in Heiligenstadt gekomponeer, juis toe Beethoven die Heiligenstadt-testament oor sy doofheid geskryf en terselfdertyd een van sy vele liefdesteleurstellings beleef het. Dit was dalk ’n opsetlike poging om sy gedagtegang in ’n ander rigting te dwing. I. Adagio molto – Allegro con brio Die stadige inleiding toon reeds hoe ver Beethoven van sy voorgangers staan: die spel van lig en donker, so kenmerkend van Beethoven, is hier sterk teenwoordig. Sonder oorgang verloop dit in die meer tradisionele Allegro, waarvan die eerste tema besonder lank is. II. Larghetto Een van Beethoven se melodierykste komposisies en ’n gunsteling van Schubert. Met die rustige, breë ontwikkeling van die talle melodieë en die “gewaagde” orkestrasie kry ons ook al weer ’n beeld van iemand wat met groot selfversekerdheid weet wat hy wil en dat hy kan. III. Scherzo: Allegro Hier is Beethoven se gedurfde vernuwing: hy vervang die elegante menuet deur die meer robuuste scherzo. Hierdie kort deel is soos ’n klein ontploffing, met ’n eenvoudige trio. IV. Allegro molto Ewe uitgelate as die scherzo. Albei temas is buitelend (hoewel die tweede iets meer elegant vertoon) en die slot is vreugdevol.
Simfonie no 3 in E-mol op 55 (“Eroica”) (52 min) Hierdie simfonie is in 1804 gekomponeer en is aanvanklik aan Napoleon opgedra. Toe Beethoven egter hoor dat sy held homself as keiser laat kroon het, het hy volgens sy leerling Ries, wat die tyding gebring het, verwoed uitgeroep: “Dan is hy ook maar ’n gewone mens! Nou sal ook hy alle menseregte vertrap en net sy eersug botvier; hy sal hom nou bo andere stel en ’n tiran word.” Daarop het Beethoven die opdrag aan Napoleon geskrap en dit vervang deur die woorde “Heldesimfonie om die gedagtenis van ’n groot man te vereer”. Met hierdie simfonie het Beethoven die nuwe wêreld betree en afskeid geneem van die klassieke simfonie van sy voorgangers, hoewel sy vormbeheer nog altyd onberispelik is. I. Allegro con brio Twee harde akkoorde ruk die luisteraar reg om die nerveuse eerste tema te hoor, donker aangebied deur die tjello’s. Die tweede tema is milder en word deur die houtblasers gespeel. Die ontwikkeling is meesterlik, vol onverwagte wendinge, maar nog altyd in breë trekke in die klassieke vorm. Dit is ’n uitgebreide werk, een van die langste bewegings in die 19de-eeuse simfonieskat. II. Marcia funèbre: Adagio assai ’n Aangrypende treurmars (of dodemars) waarvan die hooftema saggies deur die viole aangekondig word. Ander instrumente neem dit oor en dan volg die tweede tema. Twee geweldig klimaktiese tussendele (een in fugatiese vorm) onderbreek die elegiese treursang, waarvan die tema egter op die ou einde terugkeer. III. Scherzo: Allegro vivace Die somberheid van die treurmars word verdryf deur hierdie opgewekte volksliedagtige scherzo waarvan die trio ’n jagmotief is, gespeel deur drie horings. IV. Allegro molto Na ’n vurige inleiding deur die strykers hoor ons die tema waarop elf variasies gebaseer word. Hierdie tema is ook al tevore gebruik in Die Geschöpfe des Prometheus (Die skepsels van Prometheus) en in die *Eroica-variasies op 35. Daar is ’n verwantskap tussen hierdie tema en die eerste tema van die eerste beweging.
Simfonie no 4 in B-mol op 60 (35 min) Hierdie romantiese, lewensblye werk is in 1806 gekomponeer in opdrag van graaf Franz von Oppersdorf wat ’n stewige fooi betaal het. Beethoven was verlief op Thérèse von Brunswick, en in blymoedige stemming. Schumann het die werk beskryf as “’n slanke Griekse maagd tussen twee Nordiese reuse”. I. Adagio – Allegro vivace ’n Lang, stadige inleiding laat niks vermoed van die vrolikheid wat gaan losbars as die Allegro eers begin nie. II. Adagio Liriese, hoogs melodieuse musiek. Gegrond in ’n stewige ritmiese patroon vind mens hier verbasend subtiele variasies van tema en harmonie met tussendeur kragtige klimakse. III. Allegro vivace Die menuet herleef in hierdie beweging: dit, sowel as die trio, word twee keer gespeel. In die menuet is die ritmiese aanslag ’n eggo van die Adagio, maar swaarder; die trio gebruik houtblasers as soliste teen ’n ligte samespel van strykers. IV. Allegro ma non troppo ’n Robuuste Finale wat laat dink aan dié van Mozart. Die tweede tema, vir hobo en fluit, is van ’n teerheid in skerp teenstelling tot die begin van die beweging, maar kan nie die algemeen dartele sfeer verander nie.
