Dit is taamlik vinnig gekomponeer vir ’n besoek van die Franse virtuoos Pierre Rode, maar Beethoven het besef dat die man nie meer eersterangs was nie, en het ’n sonate gelewer wat min eise aan die violis stel en die gewig van die musiek na die pianis oorgedra het. Aangesien die pianis ’n amateur was, is ook die klavierparty nie te moeilik nie.
KLAVIERSOLO
Beethoven het verskeie instrumente bespeel, maar sy roem as uitvoerende kunstenaar het berus op sy klavierspel; hy was beskou as een van die beste virtuose van sy tyd. Dit is dus verstaanbaar dat hy ’n aansienlike hoeveelheid werke vir hierdie instrument sou komponeer. Hy het ’n groot aantal kort werke gekomponeer, waarvan baie gereeld uitgevoer word. Afgesien van talle stelle variasies (waarvan die twee belangrikstes later behandel word) kan mens noem die twee Rondo’s op 51 no 1 en 2, wat drie jaar van mekaar gekomponeer is, die Rondo a Capriccio in C op 129 (6 min) (bekend as Woede oor ’n verlore stuiwer), die meesleurend melodieuse Andante in F (9 min) (ook bekend as Andante favori) en die misleidend eenvoudige Für Elise (3 min), wat bloot as klavierstuk beskryf is.
Bagatelles Die woord beteken “onbenulligheid”. Dié musiekvorm is ’n uniek Beethoveniaanse skepping. Die stukke is almal kort, net enkele minute lank. Daar is drie stelle. Op 33 bevat sewe stukke uit sy vroeë tyd; hier vind mens van die mooiste melodieë wat Beethoven in hierdie periode geskryf het en hy noem no 2 ’n scherzo, die nuwe vorm wat hy so pas in sy langer werke begin invoer het om die menuet te vervang. Op 119 is “nuwe” bagatelles genoem en daar is altesaam elf. Hoewel die groep eers in 1822 uitgegee is, is hulle oor ’n langer tyd geskryf en bevat stukke in verskillende style. Die laaste ses is as Op 126 gepubliseer en behoort ten volle tot die derde periode. Hierdie bagatelles wys dat mens nie lang, komplekse werke nodig het vir ware diepsinnigheid nie. Hulle is so ryp as sy laaste sonates en die Diabelli-variasies, met vreemde harmonieë en lang stiltes.
Diabelli-variasies in C op 120 (52 min) In 1823 het die Weense uitgewer en mindere komponis Antonio Diabelli ’n vyftigtal komponiste uitgenooi om elk een variasie te skryf oor ’n walstema wat hy self sou verstrek. Onder dié wat gevra is, was Liszt, Schubert, Hummel, Czerny – en Beethoven. Beethoven het hom nie aan die uitnodiging gesteur nie, maar later op eiesinnige manier begeesterd geraak en 33 variasies op Diabelli se tema geskep. Dit is sy laaste groot werk vir die klavier en dit staan, met die laaste vyf sonates, as die grootste klavierwerke van die meester. In var 22 verskyn ’n tema uit Mozart se Don Giovanni. Ook hier loop die werk uit op ’n grootse fuga (var 32) en die laaste variasie is ’n sangerige menuet waarin mens die indruk kry van ’n gevoelvolle afskeid, soos die coda van die Sonate no 32.
Eroica-variasies in E-mol op 35 (34 min) Die tema vir hierdie stel van vyftien variasies kom meermale in sy werke voor, o.m. in die slotbeweging van die *Simfonie no 3, vandaar die benaming Eroica. Dit is ’n lewendige en deurdagte stel variasies, ondersteun deur ’n volgehoue bas, darem nie heeltemal ostinato nie, wat daaraan die karakter van ’n passacaglia verleen. Die werk word afgesluit met ’n magistrale fugale gedeelte, waarmee Beethoven ’n nuwe tradisie vir die variasiewerk in die lewe roep. Hierdie laaste variasie duur byna tien minute uit die totale speeltyd van die werk en eindig met ’n sangerige coda.
Sonates Beethoven se 32 klaviersonates is deur Hans von *Bülow beskryf as die Nuwe Testament van klaviermusiek. Hierdie indrukwekkende reeks werke, wat in Schnabel se teksuitgawe 862 gedrukte bladsye beslaan, weerspieël Beethoven se hele ontwikkelingsgang as komponis vanaf die jeugdige drie sonates op 3, uitgegee toe die komponis 26 was, tot die indrukwekkende laaste sonate op III, uit sy 52ste jaar en een van die hoogtepunte van sy laaste periode. Slegs die bekendste sonates kan hier behandel word. Baie het byname waarvan die herkoms nie altyd duidelik is nie. Beethoven self het net aan twee (op 13 en op 81a) ’n naam gegee.
Sonate no 8 in C min op 13 (“Pathétique”) (19 min) I. Grave – Molto allegro e con brio Die eerste van slegs twee sonates wat Beethoven met ’n dramatiese stadige inleiding laat begin en uniek deurdat die tema van die inleiding twee maal in die ewe dramatiese en aangrypende Allegro herverskyn. II. Adagio cantabile ’n Pragtige melodie van agt mate begin hierdie gewilde beweging sonder seremonie, afgewissel deur twee episodes. Die emosionele krag van I. verstil hier in liriese sangerigheid. III. Rondo: Allegro ’n Ligte, melodieryke afsluiting in ’n heeltemal ander emosionele aard as die eerste twee bewegings.
Sonate no 14 in C-kruis min op 27 no 2 (“Maanlig”) (16 min) I. Adagio sostenuto In ’n belangrike vernuwing begin Beethoven die sonate met die stadige beweging, ’n sangerige arpeggio stuk wat aan die een kant herinner aan die preludes van Bach en aan die ander vooruitwys na die nokturnes van Chopin. Die bynaam, gegee deur ’n Weense kritikus, is te danke aan hierdie beweging. II. Allegretto ’n Ligte, dartele staccato tema met ’n byna sinkopiese trio waarin verspringde ritme en sterk kontraste in luidheid ’n skerp teenstelling met die hooftema vorm. III. Presto agitato Dit is eintlik die “eerste beweging”, ’n passievolle en stormagtige sonatebeweging met sterk ritmiese effekte en fortissimo akkoorde.
Sonate no 17 in D min op 31 no 2 (23 min) Beethoven het glo self ’n verband tussen hierdie sonate en Shakespeare se Tempest gelê, en soms word dit so genoem. I. Largo – Allegro Wat ’n inleiding kon wees, word na net meer as een maat deur die stormagtige eerste tema onderbreek. Die hooftema, wat met oorkruiste hande gespeel moet word, is dramaties aangrypend in sy enkelnotige eenvoud teenoor stormagtige begeleiding. II. Adagio Na ’n byna onheilspellende begin met beangstigende viernootpatrone in die linkerhand verskyn, gemerk dolce, een van die meesleurendste melodieë van hierdie meester. III. Allegretto Onafgebroke (byna 7 min lank) word ’n arpeggioagtige patroon volgehou, deur verskeie kommentators ’n moto perpetuo genoem.
Sonate no 21 in C op 53 (“Waldstein”) (25 min) I. Allegro con brio Gejaag, nerveus begin hierdie beroemde sonate van die middelperiode met ’n sterk ritmiese patroon wat vandag aan Orff herinner. Die wisselinge in toonaard van hierdie beweging is verstommend. II. Introduzione – Molto adagio ’n Kort, gedrae stadige tussenspel dien as inleiding tot III. Allegro moderato, ’n rondo, wat met baie gebruik van die linkerpedaal en in totale kontras met die basiese ritmiese eerste beweging gespeel moet word. ’n Swewende rustigheid oorheers hierdie beweging.
Sonate no 23 in F min op 57 (“Appassionata”) (24 min) Saam met die Waldstein die kenmerkendste sonate uit Beethoven se middelperiode. Daar is heelwat ooreenkomste tussen die twee sonates: albei is hewig emosioneel met ’n rustige verposing tussen twee heftige bewegings. I. Allegro assai Met ’n dreigende afwaartse patroon van drie note stort die sonate hom onmiddellik in ’n dramatiese uiteensetting. Trillers en ’n motief wat herinner aan *Simfonie no 5 kenmerk die beweging. II. Andante con moto ’n Stel van vier variasies op ’n pragtige terughoudende melodie wat onmiddellik, sonder enige inleiding, aangekondig word. Sowel die tweedelige tema as die eerste drie variasies het verskeie herhalings. III. Allegro ma non troppo Weer eens ’n dramatiese, selfs nerveuse beweging, met ’n donker oktaafmotief in die linkerhand en snelle passasies in die regterhand.
Sonate no 24 in F-kruis op 78 (9 min) Hierdie feërieke tweedelige sonate was vroeër jare totaal onderskat, maar is die eerste suggestie in die klaviersonates van die derde periode; dit is in vele opsigte ’n voorloper van die Sonate no 31. I. Adagio cantabile – Allegro ma non troppo Van hierdie beweging, wat dolce gemerk is, het Schnabel gesê: “Te maklik vir ’n kind en te moeilik vir ’n volwasse kunstenaar.” Dit is vloeiende, liriese Somernagdroom-musiek. II. Allegro vivace ’n Lewendige afsluiting vir ’n kommerlose, dromerige werk. ’n Sterk ritmiese staccato tema word gevolg deur ’n ewe ritmiese tweede tema wat opgebou is uit gesinkopeerde gepaarde sestiendenote met ’n sterk staccato in die linkerhand. Pianiste verskil in hul plasing van die aksent in hierdie tema.
Sonate no 26 in E-mol op 81a (“Les adieux”) (18 min) Beethoven het Duitse opskrifte vir die drie bewegings gegee, maar sy uitgewers het dit tot die komponis se ergernis na Frans verander en daarom word die sonate n.a.v. die opskrif van die eerste beweging nie Das Lebewohl genoem nie. Dit is geskryf vir aartshertog Rudolf wat Wenen in Mei 1809 weens die Franse beleg moes verlaat. I.
