haar in die oë gekyk, en beslis gesê: “Nee. Daardie dinge is nou klaar. Ons gaan beeste hê. Eers min, maar later word ons sterker.”
Die vreemde opgewondenheid was weer op sy gesig. Vir die eerste keer vandat Autshumao sy beeste verloor het, het dit gelyk asof hy wil lag, en sy was bly daaroor.
Sy het hom kalm in die oë gekyk. “Het jy dan met ’n vrou gepraat oor trou?”
“Nee. Ek ken niemand hier nie.”
Sy het onderneem om namens hom te praat, en hy het daarvoor bedank met ’n stuk tabak. Vir die vrou van haar keuse het hy ook tabak afgesny en aangegee. Die volgende dag het sy hom vertel wat Oedasoa besluit het: hy gee geen vee aan hierdie man vir ’n andersmaak nie, hy is te oud om deur ander geabba te word. Maar sy was gewillig om hom te help, sy sou uit haar eie trop vir hom gee. Chief Harry het die oorblywende tabak in haar hande gedruk.
Wanneer sy ’n vrou bring, het sy gebly om te help praat. “Autshumao is hoofman van die Goringhaicona. Hy werk vir die Hollander, en hulle gee hom tabak en rys en krale daarvoor. Hy is die Hollander se mond. Hy ken hulle taal. Hy gee twee koeie aan die vrou met wie hy trou, en een aan haar pa. Dan gee hy nog twee skape, om te slag vir die andersmaak.”
Eendag het sy kom sê daar is een vrou wat sy wil aanbeveel. Sy was nie jonk nie, maar gesond, stewig gebou, met ’n vol vierkantige gesig soos ’n Hollander. Sy het twee seuns gehad en ’n dogter, al drie was al getroud. Haar beeste het saam met haar seuns s’n geloop.
Hy het na haar huis toe gegaan. Dit was skoon, die grond was gevee. Daar was kalbasse met dikmelk en met heuningbier, rolle nuwe harubis-matte, en erdepotte met patrone soos bokspoortjies versier asof ’n trop steenbokkies om die rand gestaan en drink het. Hulle het sonder ’n tussenganger gepraat. Sy was gewillig om by die Fort te gaan woon. Hy het gevoel soos ’n jong man toe hy haar jawoord na Oedasoa toe neem.
Die stil man het hom binnegenooi, langs hom op ’n mat laat sit, en dikmelk aangebied. Chief Harry het ’n skilpaddoppie met snuiftabak aan Oedasoa gegee om die gesprek oop te maak. Oedasoa het gesnuif, die dikmelk gedrink, en vir Chief Harry gesê: “Dit is ’n slegte ding wat nou hier gebeur. Jy moet ophou daarmee, Autshumao. Gaan soek vir jou beeste. As jy nie beeste het nie, moet jy nie wil vrou vat nie. Jy het by my vrou gaan bees vra vir andersmaak toe ek nie wil gee nie. Dit is haar saak, maar dit is verkeerd gedoen. Jy het verkeerd gedoen deur my vrou se suster Krotoa vir die Hollander te gee.”
“Sy werk vir die Hollander. Sy kry kos, drank, tabak. Hulle eet drie maal ’n dag, en daar is elke keer wyn op die tafel. Dit is swaar om van koue te verkluim.”
“Is sy dan ’n roker?”
“Sy verdien vir my. Die tabak wat sy kry, is vir my, en ek gebruik dit vir al my mense. Die rys en brood is myne. Sy kry haar deel by die Hollander se tafel. Die drank is ook myne.”
“Wat kry daardie kind vir haar moeite?”
“Ek het gesê: sy kry kos en klere en sy slaap in ’n sterk huis. Dit het sy nie gehad voor die Hollander gekom het nie. Sy het daar meer as enigeen van jou vrouens.”
Oedasoa het geduldig gebly en sy dikmelk nader aan Chief Harry geskuif. Sy mense leef goed. Hulle is ’n sterk groep. Sover hy weet, is hulle tevrede met hulle lewe. Sy gedagte was steeds by die saak van sy vrou se beeste. “Jy het my vrou se suster agter die wit man se lekkergoed gestuur. Sy het dit nie nodig nie. As jy haar tabak gerook en haar wyn gedrink het, bly vir daardie kind niks oor nie. Jy lieg vir haar. Sy kan hier kom werk saam met die ander van haar ouderdom, dat sy ’n aandeel verdien in die Cochoqua se welvaart.” Sy asem het effens gejaag, hy het met sy hande op sy dye gesit en sy bors gelig om asem te kry, maar Chief Harry in die gesig bly kyk. “As sy daar bly, gaan sy nie van my andersmaak kry nie. Die saak is eenvoudig. Ek hoop jy verstaan.”
“Jy is reg,” het Chief Harry gesê. “Maar destyds was dit winter en daar was niks te eet nie.” Hy het nie genoem dat die kind ’n ander naam dra nie, en Hollandse klere, en dat hy oortuig was dat Eva in haar lewe nooit weer haar lyf met skaapvet sou smeer nie.
Oedasoa het stil geknik. Hy het gevoel dat hierdie gesprek nou genoeg oopgemaak was; hy kon die saak van beeste nou noem. “Jy help nou die Hollander aan beeste, Autshumao. Wat gebeur as hy die dag die hele weiding vir homself nodig het? Hy stuur soldate om die Koina uit die weiding uit te jaag. Eers die Cochoqua, die Gorachoqua, die Goringhaiqua, die Grigriqua. Daarna kry hulle Ngonnemoa se veld nodig, en vat dit. Dan Ankaisoa s’n, tot teen die berg. En dan sal die Hollander oor die berg gaan en die Chainouqua en die Hessequa uit hulle weidings uitjaag, dat sy diere daar kan loop. Waar moet ons Koina wei?”
“Dit sal nog lank wees voor hy so sterk is.”
“Maar jy, Autshumao, jy help hom vooruit. Jy is nie ’n Hollander nie, waarom werk jy teen jou mense? En nou wil ek vir jou sê oor my vrou se beeste. Dit is verkeerd dat sy iemand help wat haar eie mense probeer kwaad aandoen. Sy help jou nie solank as jy by die Hollander woon nie, dit moet jy weet. En bring die kind hiernatoe, voor daar ’n ongeluk oor haar kom.”
Chief Harry het geweet wat hy bedoel. Die kind word groot, en sy is mooi. By die Fort loop sy tussen meer as ’n honderd Hollanders wat nie een ’n vrou van sy eie het nie. Jy sien hoe kyk hulle agter die slavinne aan, agter die handjie vol wit vrouens van wie die meeste klaar getroud is, agter die Koinavrouens wie se lyf nie so toegemaak is soos die Hollander s’n nie. Wat word van ’n arm dogter in ’n vreemde huis?
So, daar was nie kwaaivriendskap tussen hulle nie, maar hierna het daar nie meer beeste van Oedasoa af by die Fort gekom nie, en Chief Harry het gevoel asof Oedasoa hom soos ’n hond sonder naam weggeskop het. Hy het probeer vra en niks gekry nie. Die ryk man maak soos hy wil, die arm man verduur wat hy moet. Wat kan ’n man doen as jy nie beeste het nie?
En by die Fort het Van Riebeeck hom bekommer oor sy nedersetting se vervoer. Sy kuddetjie was die hoeksteen van sy beplanning. ’n Koei kom een keer in die jaar by die bul, ’n os kom eers na drie jaar onder die juk. Dit kon te lank duur. As daar nie osse kom vir die Kompanjie se werk nie, sou hy die juk op die Koina lê. Hulle sou moet leer om las te dra. In China is mense die lasdraers, mense met mandjies op hulle koppe. In Suid-Amerika het die Spanjaard en die Portugees op groot skaal slawe gebruik. Hy was nie ten gunste van slawerny nie, dis op sy beste ’n noodsaaklike euwel. Maar hy sal dieselfde doen as daar nie beeste kom vir die Kompanjie se werk nie.
Chief Harry het mense wat vee kom ruil, Fort toe geneem, ook sodat hulle die Hollander en sy huis van klip sien. Die vrou wat gewillig was om met hom te trou, se twee seuns het kom kyk. Van Riebeeck het hulle vroeg die smaak van tabak laat kry, en toe Haerlem se wet neergelê van eers werk, dan eet. Die soldate op die muur het hulle dopgehou: hoe hulle rondom die Fort loop, die kanonne op die muur beskou, die stewige veekraal agter die Fort bevoel, en ’n paar skarniere van die smid se werkbank af steel. Van Riebeeck het gesê: laat begaan maar. Die namiddag het hulle by die kraalhek gestaan en kyk hoe die vee ingetel word, en onder mekaar gefluister: Heitse! Van Riebeeck het meer beeste as Oedasoa.
Hy het die twee veewagters uitgewys: Dawie en Hendrik, woordeloos sloffend deur die droë kraalmis met jas en kossak oor die skouer, sweetkolle tussen die blaaie, stok in die vuis. Hulle het die groot hek toegemaak en met slot en ketting verseker, voor hulle die melkgoed en kookwater in die kombuis gaan haal het. Chief Harry het gelag. Kan die trop ooit veilig wees met sulkes agter die vee? Dié twee sou nie ’n vinger lig om die trop te beskerm nie.
Toe hoor Chief Harry op ’n dag by sy ou vrouens by die Duintjies dat Van Riebeeck se vrou teen die volgende donkermaan haar kind sou hê. Dit was nuus waarop hy lank gewag het. Dit was die kans vir die grootste andersmaak van sy lewe. Hy sou die lewens verander van almal wat hy ken
