het nie. Toe Oedasoa in die voorste ry omdraai, was dit sy gedagte ook toe hy Chief Harry aankyk.
Die reën het opgehou en hy is terug Duintjies toe. Sy mense se hutte was leeg. Hy het spore gesoek, maar niks behalwe die reën se spore gesien nie. Die vuurgat in die groot hut was koud, die hout halfgebrand en skielik geblus. Hulle kalbas, vol tot bo met vars reënwater, het aan sy stok agter in die hut gehang. Die biesiemandjies was weg uit die dakkoepel. By die buiteherd het die skulphoop gelê soos hy dit laas gesien het: plat, koud en bespat met nat sand. Niks het daar bygekom nie. Van die hoogte van die duin kon hy mense sien werk aan die walle van die Fort; kruiwaens is teen planke op gestoot, boontoe. Ander het ronde seeklip aangedra uit ’n boot op die strand. Op die oop see naby die eiland het ’n diepgelaaide boot onder smal seil geloop.
Hy is onrustig na die Fort toe. Toe hy by die poort kom, lê sy hond daar teen die muur, sy pens dik gevreet. Die hond het hom aangekyk, gegaap en sy oë toegemaak. ’n Soldaat met ’n piek en ’n verroeste ysterhoed het uit die waghuis gekom met twee stukke van ’n vars, rokende potbrood wat drup van botter in sy hand. Met sy mond vol het hy grond toe beduie. Hy wou hê Chief Harry moes sy boog, pylhouer, assegaai en raakhomstok daar neersit. Hier was die Fort, die kanonne, die pieke en gewere, al die soldate. Hulle was nie vir hom bang nie, maar hy was vir hulle soos ’n kind, hy kon iets onverantwoordeliks doen. Hy moes daar op Van Riebeeck wag. Langs hom, waar die wagkamer se deur oopstaan, kon hy die dikte van die Fort se mure sien: twee vol armlengtes, pure klip, klei, breë hout. Bo-op het dakbalke gelê, swaar jong bome die volle wydte van die kamer, van die een muur tot die ander. Hy het hom probeer voorstel hoe hulle so ’n boom afkap, hoe die bylhoue klink in die diep bos onder die bergkranse, hoe soldate sukkel om hom teen die skuinste uit die bos te haal, hoe hulle stewels in die swart grond gly, hoe hulle vloek op hulle god. Hulle was nie kapabel sonder trekvee nie. Dit was hulle swakheid. Hulle moes osse kry.
Toe Van Riebeeck kom, sê Chief Harry vir hom: “Jy gaan baie osse nodig hê om al jou werk gedoen te kry.”
“Ja, ek het jou dit gesê.”
“Wat word van ons Koina na jy ons beeste in die hande het?”
“Jy oordryf nou. Wat het jy by Oedasoa gehoor, sal hy vir ons bees en skaap laat kry?”
Chief Harry het gedink: Wat verstaan hierdie man van die Koina se behoefte? Dis nie soos sy tee-en-brood nie. Die bees is alles, alles. Hy sê: “Ek sien my hond voor jou hek lê. Die vrouens is weg daar by die huise.”
“Hulle het kom werk vra.”
“En Krotoa?” Chief Harry het die onrus in Van Riebeeck se gesig gesien.
”Wat sê Oedasoa? Is hy gewillig om te voorsien?”
“Skaap en bees vir rys en tabak, elke nuwemaan. Maar hoeveel, wil hy weet? Hy vra hoeveel rys en hoeveel tabak.”
“Hy sal genoeg kry. Soveel as wat die diere werd is.”
“’n Bees het nie ’n prys nie. Jy kan nooit genoeg betaal nie.”
“Elke ding het sy prys. Elke man het sy prys, Chief Harry. Maar ons sal niemand bedrieg nie. Niemand sal met leë hande weggaan nie.”
Maar hy het klaar gesien hoe die bees al in rook opgaan vóór die jong manne omdraai huis toe ná die ruil. En hy het gesien hoe hulle teen ’n bos staan, en die wit man se kosbare drank uit hulle blase in die grond laat wegloop. Klaar. Dít is ruilgoed. Dit verander tot niks.
“Nou waar slaap Krotoa, wil Oedasoa weet.”
“Eva slaap in ons kinders se kamer. Wil jy haar sien? Kom.”
Hulle het binnetoe gegaan en Van Riebeeck het sy kok aangesê om vir Chief Harry kos en drank te bring.
Die kind, toe sy kom, was soos ’n Hollandse meisietjie in swart en wit, met houtskoentjies teen die winter en ’n gestyfde klapmus. Haar gesig was effens voller, haar oë vol lag. Sy het geruik soos ’n Hollandse vrou. Sy was gelukkig. ’n Ent van Chief Harry af het sy gaan staan en na die Hollander gekyk asof sy wag op permissie. Van Riebeeck het dit opgemerk, sy mantel oor sy skouer geflap en buitetoe gegaan sodat die werkers hom buite sien in hierdie weer, en dit hulle aanspoor. Noudat hy weet dat daar beeste sou wees, kon hy verder beplan. Hy sou eerste ’n brandyster laat smee.
In die groot kamer het Chief Harry vir Krotoa gevra: “As hulle nou die hele dag vir die wyebroek vuurmaakgoed dra, wie gaan vir ons huise sorg?”
Krotoa het ernstig geantwoord: “Hulle gaan nie weer Duintjies toe nie. Hulle bly nou hier.”
“En die kos wat die Hollander belowe het?’
“Hulle kry dit. Hulle eet in die vishuis voor die poort.”
Chief Harry het sy hande stadig oor sy gesig getrek, van bo af ondertoe, asof sy vingerpunte sy gesigvel afstroop. Sy Goringhaicona het weggeraak in die Hollander se werk. Die huise by die Duintjies gaan in die wind verweer, leeg bly en volgende droëtyd uitmekaar waai. Hy sal die winter alleen daar wees, sonder die hond, en moet sy eie kos en brandhout soek. Daar is drie leë hutte, vir die hiënas, vir hom, vir die hei-nun. En kom Sonqua in die nag, seil hulle op die maag by sy deur in, en daar is nie ’n hond om te blaf of ’n wagbees om te bulk nie.
“Jy moet onthou, Autshumao, my naam is nou Eva.”
Chief Harry het geknik. Dit gaan baie anders wees as vroeër. Die kok het ingekom. Daar was ’n skottel melk-en-brood en ’n beker Spaanse wyn. Chief Harry het diep gedrink, en geëet van die warm melk-en-brood.
“En my heer het gesê jy kan die huise hier bring. Julle kan dit agter die buitemuur opsit.”
“Jou heer,” sê hy. “Praat jy van die wyebroek? Sê hy nou waar ek moet slaap?”
Sy het geduldig geswyg onder sy dreigende oë. Noudat hy alleen staan, die een wat nie kos het nie, nou wil hy oor haar heer speel. Toe hy sy wyn opgeslurp het, sê sy dat sy na die kinders moet gaan kyk.
Chief Harry het buite die poort omgedraai om Van Riebeeck agterna te kyk. Hy staar teen Van Riebeeck se rug en dink hy weet wat in die man se gedagtes is. Daar loop hy langs die stuk wal wat van die reën ingestort het, waar die soldate op steiers werk om die wal met sooie en klippe te stut. Hy is bekommerd oor sy stuk wal. Van die see af lyk sy Fort party dae asof dit deur swaargeskut platgeskiet is. As die inboorlinge wou, kon hulle teen daardie skuinste op hardloop soos kinders teen ’n sandduin. So ver was hulle nog te vreedsaam en onderling verdeeld om aan moord te dink, maar as hulle sou saamspan, was daar moeilikheid vir hom. Of sou hulle nie die moed hê nie? Daardie trekvee sal van die Koina moet kom, wie anders kan dit voorsien? ’n Heining van pale, hoog en dig genoeg om leeus en Koina buite te hou, is nodig om sy trekvee te bewaar. Hy gaan honderde boomstompe nodig hê om die veekraal te vergroot, van die geelhout agter die Tafelberg; hier groei geen ander bome wat lank en swaar genoeg is nie. Daar sou baie bome moet kom, en baie osse om die hout uit die bos tot by die wapad te sleep. Daarna ’n tweede voorspan, om ’n wa met ’n vrag stompe tot by die Fort te bring. Dan moet die stompe tot balke gereep word. Dit is waaraan die wyebroek daar in die reën loop en dink.
Toe die eerste nuwemaan kom, het Chief Harry vir die Cochoqua by die drif in die Brakkerivier gaan wag, dit was die ou oorstaan vir die Koina, vir die Cochoqua uit die noorde, en die Chainouqua van oorkant die berg. Die stroom het sterk geloop en die drif was diep na die reën. Gewoonlik het hy hier geproe of seewater by die mond ingestoot het, maar nou in die hart van die winter was die afloop te sterk, en daar was min kans vir vis in die vleie laer af. Het Van Riebeeck
