’n mens na ’n kaart kyk,” sê die onderwyseres stadig en duidelik, “is jou regterkant altyd oos. Verstaan?”
Saartjie knik nie haar kop nie en sê ook nie sy verstaan nie. Sy staan en kyk net bot voor haar uit. Haar hart klop vinnig. Sy weet wat nou kom – en dit gaan sowaar moed kos om met Galpil se plan vol te hou.
“Soos ek sê,” verduidelik juffrou Nortjé weer sodat daar geen misverstand kan wees nie, “jou regterkant is oos. So sê nou vir my, Saartjie, watter rigting is jou regterkant?”
Die hele klas kyk afwagtend na Saartjie. Hulle wonder of sy die moed gaan hê om voet by stuk te hou. As sy dit doen, gaan Ou Duifie mos weet sy doen dit met opset en dat die kinders op hierdie manier teen haar gesag in opstand kom.
Saartjie kry haarself jammer. Hoekom moet Ou Duifie nou juis vir háár vra – sy wat glad nie so vuur en vlam soos baie van die ander kinders oor Galpil se plan was nie!
Maar dit is die noodlot. Sy kan nie nou tou opgooi nie.
“Ek weet nie, Juffrou,” sê Saartjie sag.
“Maar ek sê jou dan,” skree Ou Duifie skril, “jou regterkant is oos! Sê nou vir my – wat is jou regterkant?”
Saartjie byt effens op haar onderlip en dan sê sy weer: “Ek weet nie, Juffrou.”
Juffrou Nortjé staan radeloos. Hulle het haar nie op kollege geleer hoe om so ’n situasie te hanteer nie. Dit is nou vir haar duidelik die hele klas het op hierdie manier – deur net aanhoudend te sê: “Ek weet nie, Juffrou” – ’n versetveldtog teen haar gereël.
Om te dink sy het ’n paar maande gelede met sulke hoë ideale by hierdie skool begin werk! Dit is haar eerste aanstelling en sy wou so bitter graag al die leerders – en veral hierdie klas – se vertroue wen. Maar dit lyk nie of sy dit ooit gaan regkry nie.
Ou Duifie het gesê hulle sal ’n ding sien as hulle hiermee aanhou en nou moet sy hulle straf, maar sy het nie ’n benul hoe om dit te doen nie.
As sy hulle by die hoof gaan aankla, sal hy dink sy kan nie ordentlik dissipline handhaaf nie, en hy sal natuurlik reg wees. Haar dissipline is nie goed nie. Sy wonder vir die soveelste keer of sy ooit ’n onderwyseres moes geword het.
Juffrou Nortjé kyk na Saartjie. Dan sê sy net sag: “Sit.”
Saartjie doen dit dadelik. Sy voel sleg. Sy is nou jammer sy het met Galpil se storie aangehou. Sy sou miskien nie so jammer gewees het as Ou Duifie haar gestraf het nie, maar die juffrou het nie. Sy het Saartjie net half moedeloos beveel om te gaan sit.
Saartjie se gewete pla haar nou. Vandat Ou Duifie hier begin het en hulle agtergekom het hoe jonk en onervare sy is, het hulle die wêreld vir haar baie moeilik gemaak.
Die onderwyseres maak keel skoon en sê dan skor vir die klas: “Ek weet nie wat julle wil bereik deur aanhoudend te sê julle weet nie, al ken julle ook die antwoord. Ek verstaan dit nie. Miskien is dit beter dat julle dan maar liewer niks sê nie – glad nie antwoord nie en glad nie met my praat nie.”
Die klas dink die juffrou gaan nou straf uitdeel, maar sy doen dit nie. Sy sê net hulle moet hul boeke uithaal en die aantekeninge oor die kompas oorlees.
Ou Duifie gaan sit voor by die onderwyser se tafel. Sy kyk ingedagte by die venster uit. Sy is moeg en bekommerd. Sy weet nie of sy hierdie klas by die hoof moet gaan aanmeld, of nie. Sy wonder wat sy kan doen om die graadneges se vertroue te wen.
Die klas is nog steeds doodstil. Die veldtog gaan mos nog aan. Galpil het ’n breë glimlag op sy gesig. Hy dink sy plan werk skitterend. Ou Duifie lyk baie onseker van haarself.
Galpil dink skielik daaraan dat hulle die veldtog nog verder kan voer. Ou Duifie het gesê hulle moet stilbly en liewer nie met haar praat nie – en dit is mos ’n goeie plan! Hulle sal glad nie met haar praat nie. Dis mos wat sy wil hê. In plaas van te sê: “Ek weet nie, Juffrou,” sal hulle net eenvoudig niks sê nie. Dit sal mos selfs nog beter werk.
Nou Galpil begin organiseer. Hy skryf op ’n stukkie papier:
Almal moet pouse ’n paar minute in die klas agterbly. Ek wil vir julle iets sê – almal van julle.
Gee die briefie aan.
Galpil
Galpil gee die briefie vir Gert wat langs hom sit. Gert lees dit en gee dit dan vir die seun wat voor hom sit.
So trek die briefie deur die klas – met die een ry op en die ander ry af. Elkeen wat dit lees, kyk vlugtig na Galpil en knik dan kop. Ja-nee, hy of sy sal pouse in die klas agterbly.
Uiteindelik kom die briefie by Saartjie uit. Sy lees dit en sit haar hand dan daaroor op die bank. Sy kyk nie om na Galpil toe nie en knik nie met haar kop om te wys sy sal agterbly nie. Sy sit en dink.
Saartjie wonder watter plan Galpil nou weer in die mou voer. Sy hoop net dit is nie iets om Ou Duifie se lewe nog meer te versuur nie.
Saartjie kry die onderwyseres jammer en is spyt dat sy aan die versetveldtog deelgeneem het. Sy was van die begin af glad nie gelukkig daaroor nie. Ou Duifie het mos nie geweet meneer Burger gaan hulle straf nadat sy hulle ’n paar minute agtergehou het nie. En Ou Duifie was mos reg om hulle hier te hou totdat hulle stilsit.
Die juffrou sukkel om hulle te dissiplineer, daarom raas hulle altyd ekstra baie in haar klas. Maar sy is nog jonk en onervare, so hulle behoort haar liewer te help. Dit sal die eerbare ding wees om te doen. Maar in plaas daarvan doen die graadneges alles in hul vermoë om dinge vir haar so moeilik as moontlik te maak.
Saartjie skud onwillekeurig haar kop. Nee, sy gaan nie meer saamspeel nie. Sy sal wel pouse agterbly, maar sy gaan voorstel dat hulle dadelik met die onsinnige “Ek weet nie, Juffrou”-speletjie ophou. Hulle behoort die onderwyseres om verskoning te vra. Dis wat hulle behoort te doen.
Dan begin Saartjie wonder of Galpil se gewete hom dalk ook pla. Miskien is dit hoekom hy die briefie geskryf het dat hulle almal in die klaskamer moet agterbly. Miskien wil hy hê hulle moet Ou Duifie om verskoning vra.
Saartjie hoop dit is wat aan die gang is. Dan sal sy vir Galpil haar volle ondersteuning gee. Maar as hy nog met die veldtog wil aangaan, gaan sy haar voet neersit. Dan sal hy ’n ding sien wat hy nie graag wil sien nie!
Dit lyk asof hy hom sommer self as hul leier aangestel het. Maar hy moet oppas, hy gaan hom in Saartjie Baumann vasloop. Met ’n tipiese gebaar vee sy met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg.
Saartjie kyk om na Galpil toe. Hy kyk reguit na haar. Hy het juis gesit en wonder hoekom sy so lank stilsit en nie haar kop knik om te wys sy sal pouse agterbly nie. Saartjie knik nou en Galpil glimlag breed. So ja, alles is reg. Saartjie sal hom definitief ondersteun. Hulle kom mos al twee van Lynnekom af!
Saartjie gee die briefie aan en dit sirkuleer verder deur die hele klas.
Toe die klok vir die einde van die periode lui, staan die onderwyseres op en stap uit sonder om enigiets vir die klas te sê.
Die oomblik wat sy buite is, begin die graadneges lag en gesels en mekaar gelukwens omdat hulle Ou Duifie so uitoorlê het en haar so sleg laat voel het.
Saartjie
