менімен ақылдасуың керек, ал мен губернатормен ақылдасып отырамын.
Шоң бұған қарсы сөз айтқан жоқ. Егер Нұра бойына қазақтар қоныстанып алса оған ояздың да, губернатордың да қарсы шыға алмайтынын білетін. Содан кейін ояз сөзіне бас ауыртудың қажеті жоқ екенін білді. Бәрі жергілікті адамдарға байланысты екенін түсінген. Ал олардың жасап отырғаны анандай. Бұдан кейін ояз да жер туралы әңгімені қозғаған жоқ. Шоң әкесінің де, басқалардың айтқанына көнбейтінін білген еді. Дегенмен, реті келгенде үлкен ауыл болып тұру жайында айтып жүретін.
Би сайлауы
Дуанның уезге көшуіне байланысты қазақ өмірінде де көптеген өзгерістер кіре бастады. Орыстар қазақ өмірінде билердің алатын орыны айрықша екенін жақсы білетін. Қай ауыл болмасын, ең алдымен бидің айтқанын екі етпей орындайтынын түсінетін орыс шенеуніктері. Билердің өздеріне тәуелді болуын ойластырған еді. Содан кейін жаңа сайланған билерді ояз алдынан өткізіп отыруды әдетке айналдырған. Ыбырай кезінде аузы күйіп қалған Карбышев билерді тек өз алдынан өткізіп отыратын болды. Ол шаруаны болыстарға да тапсырып қойған. Орыстар саясатына онша тереңдеп бара бермейтін Ыбырай мен Карбышев арасында билерге байланысты дау шығып қалатын. «Билер шетінен мұсылман, қалай сенің алдыңда ант береді» деп те айтқан бірде. «Мемлекет орыстікі, сондықтан олар менің алдымда ант беруге тиісті» дейтін Карбышев те ондайда. Ал заңда кез-келген би ояздың өзіне болмаса, орынбасарының алдынан өтуі керек деп жазылған болатын. Карбышев соны өзгертті. Жаңа сайланған билер орынбасарларым алдынан емес, тек менің алдымнан өту керек деген еді. Билер жергілікті жерден сайланбастан бұрын ояздың алдынан өтуіне Карбышев жоғары жақпен келісіп осындай нұсқау берді. Бұл жұмысты басқаратын жергілікті болыстар тапсырған ояздар. Болыстарға байлар мен билердің тәуелділігі арта түскендей еді. Бұл орыс саясатына орай әдейі жасалып отырғанын Шоң жақсы білетін. «Сарыарқа» болысына Шоң сайлануына байланысты Тоқалар арасында би сайлануға үміт ететіндер саны көбейді. Соған орай, Телқозы үйінің есігін ашушылар қатары молайды.
Бұлардын арасында көбіне өздеріне ағайындас Айтқожа, Сатыпалды, Барғана рулары адамдарынан би болуға үміті бар адамдар жиі келетін. Олар бірден Шоңға бармайды, ескі көз туыстары Телқозыға баратын. Жай келмейді, бірдеңелерін ала келеді. Мынау Шоңның болыс болуына байланысты әкелген сыйлығымыз, көрімдігіміз деп жүйрік аттардын үстіне күміс ер тоқымдарын жауып ала келеді. Телқозы қайтармайды, ала береді. Сөз соңында әлгі адамдар бәріне біріне-бірі ұқсас сөз айтады. «Телеке, басқа рулардан би болғандар көбейіп барады. Біз де Шоңның осы қызметін пайдаланып өтіп қалсақ» дейді.
Телқозының да қулығы мол еді. Болады, болмайды деп бірден айтпайтын. Келгендерге тек үміт арқалатып жіберетін. Сөз аяғын көбіне Шоңмен сөйлесіп көрейінмен бітіретін. Келген адамдардың бәрі туралы Шоңға айтпайтын әкесі. Талғап-тандап айтатын. Телқозы кімнің кім екенін жақсы білетін. Өз көнілінен өткізіп лайықты дегендері туралы ғана Шоңға айтатын.
