olmasına baxmayaraq, sifəti zərif və ağdı, hətta seyrək qara saqqalından və bakenbardlarından yuxarıda, yanaqlarında qırmızılıq da nəzərə çarpırdı. Daranmamış saçlarını dala verdiyindən dar və həddindən artıq təmiz alnı açıqda qalmışdı. Qara yorğun gözləri mülayim və bununla belə, təmkinlə qabağa baxırdı. Onların ifadəsi cazibədarlıqla seyrək bığları altından görünən ucları büzüşmüş zərif dodaqlarının ifadəsinə qovuşmuşdu.
Bir neçə addım atıb dayandı, gəncə tərəf qanrıldı və gülümsədi. O sanki çətinliklə gülümsədi, lakin təbəssüm onun sifətini işıqlandırdıqda gənc də səbəbini bilmədən gülümsədi.
– O kimdir? – deyə qonaq qəribə fiqur rəqs səsi eşidilən otağa keçəndən sonra pıçıltı ilə xidmətçi qadından soruşdu.
– Teatrdandır, başıhavalı çalğıçıdır, – deyə xidmətçi qadın cavab verdi, – hərdənbir xanımın yanına gəlir.
Bu zaman salondan çağırdılar:
– Delesov, sən hara getdin?
Delesov dedikləri həmin gənc salona qayıtdı.
Çalğıçı qapının yanında durub rəqs edənlərə tamaşa eləyirdi. O öz təbəssümü və baxışı ilə, ayaqlarını qaldırıb-qoymaqla bu tamaşadan həzz aldığını bildirirdi.
Qonaqlardan biri ona dedi:
– Siz də gəlin, rəqs edin!
Çalğıçı baş əydi və sualedici bir nəzərlə ev sahibəsinə baxdı.
Ev sahibəsi söhbətə qarışdı:
– Gəlin, gəlin, əgər sizi cənablar dəvət edirsə, gəlin!
Çalğıçının arıq, zəif bədən üzvləri birdən-birə güclü bir hərəkətə gəldi. O gülümsəyib göz vurdu və dartınıb çətinliklə, ağır-ağır salonda atılıb-düşməyə başladı. Kadrilin22 ortasında çox gözəl, həvəslə rəqs edən şən zabit bilmədən kürəyi ilə çalğıçıya toxundu. Çalğıçının zəif, yorğun ayaqları müvazinətini saxlaya bilmədi, o, dizləri bükülə-bükülə bir neçə addım kənara çəkildi və döşəmənin üstünə sərildi. Onun yıxılması ilə güclü və quru bir səs eşidildi. Buna baxmayaraq ilk dəqiqədə, demək olar ki, hamı buna gülüşdü.
Lakin çalğıçı yerindən qalxmırdı. Qonaqlar susdular, hətta fortepianonun da səsi kəsildi. Delesov ev sahibəsi ilə yıxılanın yanına birinci yüyürdülər. O, dirsəyi üstə yıxılmışdı və sönük gözləri yerə zillənmişdi. Onu qaldırıb stula qoyduqları zaman çalğıçı cəld arıq əli ilə saçlarını alnından yığdı və suallara cavab vermədən gülümsəməyə başladı.
– Cənab Albert! Cənab Albert! – ev sahibəsi deyirdi, – əzildiniz? Haranız əzildi? Mən sizə dedim axı sizə rəqs eləmək olmaz. – Sonra qonaqlara müraciətlə sözünə davam etdi: – O, çox zəifdir, güclə yeriyir, ona rəqs etmək olar?
– Bu kimdir? – deyə ev sahibəsindən soruşdular.
– Zavallı bir adam. Artistdir. Çox yaxşı adamdır, ancaq görürsünüz də, yazıqdır.
O bu sözləri çalğıçının öz yanında ondan çəkinmədən deyirdi.
Çalğıçı özünə gəlmişdi, elə bil nədənsə qorxmuş kimi büzüşdü və onu dövrəyə almış adamları özündən araladı.
– Boş şeydir, – deyə birdən səsləndi və stuldan qalxmağa səy göstərdi.
Heç bir yerinin ağrımadığını sübut etmək üçün otağın ortasına çıxdı və tullanmaq istədi, lakin səndirlədi və onu tutan olmasaydı, təzədən yıxılacaqdı.
Hamı pərt olmuşdu, ona baxaraq susurdular.
Çalğıçının baxışı yenə küt bir ifadə aldı. O, görünür, hər şeyi unudaraq dizini ovxalayırdı. Birdən başını qaldırdı, titrəyən ayağını qabağa ataraq yenə əvvəlki mənasız bir hərəkətlə saçlarını dala tulladı və skripkaçıya yaxınlaşıb skripkanı ondan aldı.
– Hamısı boş şeydir, – deyə skripkanı əlində qolaylayıb yenə də təkrar etdi. – Cənablar, musiqi çalacağıq!
Qonaqlar öz aralarında deyirdilər:
– Nə qəribə adamdır!
Qonaqlardan biri dedi:
– Bəlkə də, bu zavallı xilqətin simasında böyük bir istedad məhv olur.
Bir başqası deyirdi:
– Hə, yazıqdır, yazıqdır!
– Gözəl simadır!.. Onda nə isə fövqəladə bir şey var, – Delesov dedi, – indi görərik…
Albert bu zaman heç kəsə əhəmiyyət vermədən, skripkanı çiyninə sıxaraq, fortepianonun yanında var-gəl edə-edə onu sazlayırdı. Dodaqları sıxılıb soyuq bir ifadə almışdı. Gözləri görünmürdü. Ensiz, arıq kürəyi, uzun, ağ boynu, əyri qıçları, pırtlaşıq saçlı qara başı qəribə bir şəkil almışdı və nə üçünsə heç də gülünc görünmürdü. O, skripkanı sazladıqdan sonra cəld akkord götürdü və başını geri ataraq, onu müşayiət etməyə hazırlaşan pianoçuya "Melancholie C-dur"23 deyə amiranə bir əda ilə müraciət etdi. Bunun ardınca isə sanki lovğa ədasına görə üzr istəyirmiş kimi mülayimcəsinə gülümsədi və belə bir təbəssümlə adamlara baxdı. Kamanı tutduğu əli ilə saçlarını geri verərək fortepianonun küncündə durub rəvan bir hərəkətlə kamanı simlərdə gəzdirdi. Otağa şəffaf, ahəngdar bir səs yayıldı və tam bir sakitlik yaratdı.
Musiqi səsləri bir-birinin arxasınca sərbəst və incəliklə axaraq gözlənilməz, aydın təskinlik yayan bir işıqla hər bir dinləyicinin daxili aləmini aydınlatdı. Nə saxta, nə də ifrat bir səs dinləyicilərin rahatlığını pozmurdu, bütün səslər aydın, zərif və təsirli idi. Hamı susaraq həyəcanla onların inkişafını izləyirdi. Bu adamlar düşdükləri cansıxıcı, gurultulu və ruhi yuxululuq vəziyyətindən birdən-birə özləri də bilmədən, unutmuş olduqları tamamilə başqa bir aləmə köçdülər. Onların qəlbində gah keçmişin sakitcə seyri kimi bir hiss, gah nə isə xoş bir şeyin ehtiraslı xatirəsi, gah hüdudsuz bir hakimiyyət və şöhrət tələbi, gah da itaətkarlıq, nakam məhəbbət və kədər hisləri baş qaldırırdı. Gah kədərli-zərif, gah coşqun-şiddətli səslər sərbəstcəsinə hörülüb bir-birinin arxasınca elə incə, elə güclü və elə qeyri-iradi axırdı ki, sanki eşidilən səs deyildi, bəlkə də, hərənin qəlbinə çoxdan tanış olan, lakin ilk dəfə poeziyanın dilə gətirdiyi gözəl bir axın yol tapırdı.
Albert notdan-nota
Kadril – rəqs növü
Dur (major) tonunda melanxoliya
