ayrı-ayrı zamanlarda Karfagen ordusunun nə qədər döyüşçüsü olub? Məsələn, M.ö. 255-ci ildə Baqradas çayının vadisində baş verən döyüşdə Karfagenin tərəfində 12 min piyada döyüşçü vuruşub. Sonralar Haminkar İspaniyaya gedəndə onun 17 minlik piyada əsgəri vardı. Həmin əsgərlərin əksəriyyəti muzdlular idi. Yaxud, Hannibal özü İtaliyaya yürüş etməzdən öncə 11 min karfagenli piyada əsgəri Hasdrubala kömək məqsədi ilə qoyub və 20 min piyada ilə Alp dağlarından keçib.
Karfagen ordusunun tərkibində liviyalı ağır silahlı və yüngül silahlı piyadalar vardı. Ağır piyada döyüşçü nizə və qalxanla silahlanmışdı, bundan başqa, zirehli libas geyinirdi. Yüngül piyadanın da nizəsi və balaca yumru qalxanı vardı, lakin yaraq-əsləhəsi yox idi.
Karfagenin mavrlardan ibarət yüngül silahlı piyadalarının olduğu məlumdur.
Bundan başqa, karfagenlilər oxatan dəstələri də yaratmışdılar. Əlimizdə Hannibalın İtaliya yürüşləri zamanı həmin dəstələrdən faydalandığı barədə heç bir məlumat yoxdur. Yəqin ki, onun ordusunda uzaq məsafəyə silah atan yeganə döyüşçülər sapandatanlar idi. Bu döyüşçülərin hər birinin iki sapandı vardı. Biri uzaq, digəri yaxın məsafəyə atmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Karfagen ordusunda həmçinin atıcı maşınlar da vardı. Publi Ssipion (oğul) Yeni Karfageni işğal edərkən 120 böyük katapult6, 281 kiçik katapult, eləcə də digər hərbi qurğular ələ keçirmişdi. İkinci Pun müharibəsinin sonunda isə romalılar karfagenlilərdən 2 min atıcı maşını hərbi qənimət kimi götürmüşdülər.
Karfagen süvari dəstəsi isə zadəganlardan təşkil edilirdi. Onlar bahalı atlara və güclü silahlara malik idilər. Karfagendə süvari dəstələr daha erkən yaradılıb. Yəqin ki, bu, tarlaları numidiyalılardan qorumaq zərurətindən irəli gəlib. Numidiyanın Liviya ilə sərhəddi vardı. Odur ki Karfagen Liviyanı və onun qiymətli taxıl sahələrini numidiyalı atlıların hücumundan qorumalı idi.
Karfagenli süvarinin əynində yaraq-əsləhə, başında dəbilqə, əlində qalxan və qısa nizə vardı.
Qeyd etmək lazımdır ki, Hannibalın ordusunda müxtəlif xalqların nümayəndələrinə rast gəlmək olardı. Zaman keçdikcə bu müxtəliflik də artırdı. Onun qoşunlarında numidiyalılar, ispanlar və romalıların qallar adlandırdığı keltlər döyüşürdü. Sonralar ordunun tərkibinə, deyəsən, yunanlar da daxil olublar. Belə ki, Livinin yazdığına inansaq, Zamadakı döyüş zamanı Hannibalın ordusunda 4 min makedoniyalı vuruşurdu.
Hannibal müxtəlif ölkələrdən, tayfalardan və mədəniyyətlərdən olan döyüşçüləri vahid orduda birləşdirməyə heç vaxt cəhd etməyib. Onların hər biri ayrıca dəstəni təşkil edirdi. Hər dəstənin də özünəməxsus silahları və döyüş taktikası vardı. Bu fərqli dəstələrdən bacarıqla istifadə etmək Hannibalın hərbi zəkasını təsdiqləyən önəmli faktlardan biridir.
Karfagenli sərkərdə İtaliya torpaqlarındakı müharibələr zamanı qall və italik7 tayfalarına arxalanıb. Onlar əsasən muzdlu kimi döyüşürdülər. Onlar romalı döyüşçülərdən heç də az təcrübəli deyildilər.
Karfagen ordusunun ən böyük gücü ispan ağır süvari dəstəsi idi. İspaniyada atçılıq inkişaf etmişdi və dözümlü ispan atları dağlıq yerlərdən keçməyə alışdırılmışdı. Bu isə ispan süvari dəstəsini döyüşlərdə olduqca çevik edirdi. Yəhərdən istifadə etməyən ispanlar balaca xalçalarla keçinirdilər. Onlar atları yüyən və cilovla sürürdülər.
Hannibalın ispan ağır süvari dəstəsi Makedoniya çarı II Filipin süvari qoşununun, belə demək mümkünsə, Karfagen variantı idi. II Filipə qədər yunan süvari qoşunu qısa nizələrlə silahlanmışdı. Ondan piyada qoşunun cinahdan və arxadan mühafizəsi üçün istifadə olunurdu. İlk olaraq məhz II Filip süvari qoşunlardan düşmən piyadasını yarmaq üçün faydalanıb. O bu süvari dəstələrin sayəsində Yunanıstanı, oğlu Böyük İsgəndər isə Asiyanı fəth edib.
Haminkar İspaniyada ikən buradakı süvari dəstələri və onun güclü atları ilə tanış oldu. İspan atlılarının qorxunc qılıncları ölüm saçırdı. Bu cür silahlar və düşmənlə mümkün olduğu qədər yaxın döyüşmək təcrübəsi Haminkarın xoşuna gəldi. Bundan faydalanmaq fikrinə düşdü. Nəticədə romalılara qarşı ciddi üstünlük əldə edildi.
Ardı-arası kəsilməyən döyüşlərdə zəngin təcrübə toplamış Haminkar, şübhəsiz ki, tarixdən də xəbərdar idi: o, ispan süvari dəstələrinin II Filipin süvari qoşunları kimi döyüşdüyünü bilirdi. İstənilən halda Haminkarla Gözəl Hasdrubalın Hannibala miras qoyduğu süvari dəstələri əsərimizin qəhrəmanı üçün böyük əhəmiyyətə malik idi.
Hannibalın ordusundan danışarkən qall piyada qoşunu ilə bağlı da ayrıca bəhs etmək lazımdır. Bu qoşunun böyük hissəsi İtaliyada Po çayının vadisində yaşayan tayfalardan toplanmışdı. M.ö. 390-cı ildə qallar Romaya hücum çəkib qarət etdilər. Onlar növbəti yüz il ərzində də dəfələrlə Mərkəzi İtaliyaya soxulmuşdular. Hannibal İtaliyaya gəlməzdən yeddi il əvvəl qalların 70 minlik ordusu Apennini keçərək, romalıların Po çayı vadisinə soxulmasına mane olmağa çalışdı. Romalılarla uzun müddət münaqişədə olan qalların Hannibalın müttəfiqinə çevrilməsi və onun İtaliyadakı ordusunun 40 faizini təşkil etməsi təəccüb doğurmur. Bu tayfanın döyüşçüləri müharibə, şan-şöhrət və qarət naminə yaşayırdılar.
Dəbilqə, böyük qalxan və uzun qılıncla silahlanmış qallar ağır piyada döyüşçülər idi. O dövrdə ən yaxşı zirehləri qallar hazırlasalar da, maraqlıdır ki, bəziləri qurşağadək çılpaq döyüşürdülər. Onlar Aralıq dənizi xalqlarından qat-qat hündür və güclü idilər. Romalıları öz boy-buxunları, açıq rəngli dəriləri, uzun saçları, hərbi rəqsləri və vahiməli döyüş çağırışları ilə qorxudurdular. Qalların hücumları qarşısıalınmaz idi, baş kəsmək adətləri isə dəhşət doğururdu. Romalı tarixçilər bu tayfanın zəif nöqtələri arasında səbirsizliklərini, təlaşa meylli olmalarını və döyüş yerlərini tez tərk etmələrini göstərirlər.
Ağır piyada qoşunu təşkil edən qalların əsas silahı uzunluğu bir yard (təxminən bir metr) olan ikiağızlı qılınc idi. Qılıncını başının üzərində bir neçə dəfə hərlədən qall onu düşməninin üzərinə balta kimi endirirdi.
Qallar fərdi döyüşə üstünlük verirdilər.
Onların süvari dəstələrində isə əsasən əyanlar, tayfa başçıları xidmət edirdilər. Dəmir zirehli döyüşçülərin başında dəbilqə, əllərində yumru qalxan olurdu. Əsas silahları nizə və qılınc idi. Qall süvari dəstələri, adətən, qəfil hücuma keçir yaxud kəşfiyyata gedir, aparıcı mövqeləri ələ keçirərək düşmənə ağır zərbə vururdular.
Döyüş zaman qallı əsgərləri idarə etmək çətin başa gəlirdi. Odur ki karfagenli
