ayaqlarının və çubuğun, eləcə də çıxardıqları səslərin köməyi ilə idarə edirdilər. Müdafiə məqsədi ilə balaca yumru qalxanlardan yararlanırdılar. Bəzən isə hətta bundan da imtina edir, sadəcə, qollarına dəri geyməklə kifayətlənirdilər.
Hannibalın ordusunda fillərdən də geniş istifadə olunurdu.
Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bu nəhəng heyvanlardan hərbi vasitə kimi istifadə edilməsi faktı ilə ilk dəfə Makedoniyalı İsgəndər qarşılaşıb. Həmin hadisə farslarla müharibə zamanı baş verib. Onlar isə bu fəndi, yəqin ki, hindlilərdən öyrənmişdilər. Hind çarı Porun filləri Gidasp döyüşündə İsgəndərin ordusuna əməllicə başağrısı yaşadıb. Həmin döyüş M.ö. 326-cı ildə baş vermişdi.
Karfagenlilər isə ilk dəfə fillərlə M.ö. 310-cu ildə qarşı-qarşıya gəliblər. Həmin vaxt Sirakuzlu Aqafokl Afrikaya soxularaq Karfageni ələ keçirmək istəmişdi. Bundan başqa, M.ö. 278–276-cı illərdə Siciliyada baş verən müharibə zamanı da fillər silah aləti kimi istifadə olunub. Karfagenlilər məhz həmin müharibədən sonra öz ordularına filləri də daxil etmişdilər. Belə ki, fillər döyüş arabalarını əvəzləyirdilər.
Karfagenlilər ilk dəfə fillərdən Akraqas (M.ö 262-ci ildə), sonra isə Panorma döyüşündə (M.ö. 250-ci ildə) yararlanıblar. Yunanlar və karfagenlilər nəhəng hind fillərini əldə edə bilmədiklərindən Afrikanın meşə fillərinə təlim keçmək məcburiyyətində qalırdılar. Bu zaman daha çox yaşı 5-i keçməyən gənc filləri tutmağa çalışırdılar, hərçənd onları 10 yaşından başlayaraq əhliləşdirirdilər. Meşə filləri 20 yaşında tam hazır olur və 40 yaşınadək xidmət edə bilirdi. Bu heyvanlar vəhşi təbiətdə 60 il yaşadığı halda insanların yanında yaşları 40-ı ötmürdü. Saatda 3 mil8 qət edə bilən həmin fillər gün ərzində ağır yüklə 15 hətta 20 mil getməyi bacarırdılar.
Birinci Pun müharibəsi zamanı Karfagen ordusunda 300 fildən ibarət dəstə vardı.
Daha bir maraqlı fakt: Hannibalın otuz yeddi filinin hamısı Alp dağlarından sağ-salamat keçə bilmişdi. Sərkərdə Trebbi çayı (İtaliya) yaxınlığında baş verən döyüş zamanı bu heyvanlardan piyada qoşununu mühafizə etmək üçün istifadə etmişdi. Belə ki, fillər romalıların cinahlardan hücumunun qarşısını almışdı. Hannibal bataqlıqdan keçəndə göz infeksiyasına mübtəla olarkən isə ətrafındakılar ona yolun qalan hissəsini filin üstündə getməyi məsləhət görmüşdülər. Çünki bu halda yerdən xeyli yuxarı ilə gedəcək və yeni infeksiyaya tutulmayacaqdı.
Fillər İspaniyadakı döyüşlər zamanı da böyük rol oynayıb. Publi Ssipion (oğul) bütün həlledici döyüşlərdə karfagenlilərin filləri ilə qarşılaşmalı olurdu. Oğul Ssipion fillərdən o qədər çəkinirdi ki, dəstələrinin nizamını belə dəyişmişdi. İndi onların arasında bəlli məsafədə keçid qoyulurdu. Həmin keçidlər fillərin hücumundan yayınmağa imkan verirdi.
Fillərin Karfagen ordusunda daha bir mühüm rolu vardı. Bu heyvanlar ömürlərində fil görməyən düşmən döyüşçülərini dəhşətə gətirirdi. Üstəlik, fillərin hücumunu dəf edə bilmək üçün rəqiblər atlara ayrıca təlim keçməli olurdular. Yalnız xüsusi təlim görmüş belə atlara malik süvari döyüşçülər bu nəhəng heyvanlarla mübarizədən salamat çıxa bilirdilər.
Lakin bütün döyüş vasitələri kimi fillərin də öz qüsurları vardı. Məsələn, ox və nizə yağışına tutulan nəticədə yaralanan fillər azğınlaşır, bu zaman onları idarə etmək çətinləşir, bəzən mümkünsüzə çevrilirdi. Belə vaxtlarda onlar adətən arxaya doğru qaçır və karfagenli əsgərləri tapdalayıb keçirdilər. Üstəlik, döyüş planı da alt-üst olurdu. Bəzi tarixçilərin yazdığına görə, karfagenli çarvadarlar9 özləri ilə uzun mıx və çəkic daşıyırdılar. Fil sahibinə tabe olmadığı təqdirdə çarvadar onun kəlləsinə mıx çalır və zavallı heyvan anındaca ölürdü. Buna baxmayaraq, fillər bir çox tarixi qələbənin qazanılmasında mühüm rol oynayıblar.
Görəsən Hannibal çətin yürüşlərə niyə özü ilə filləri də aparırdı? Axı romalılar bu heyvanları yaxşı tanıyır və onlarla necə mübarizə aparacaqlarını bilirdilər. Məsələn, məşhur yunan sərkərdəsi Pirr M.ö. 280-ci ildə romalıları məhz fillərin sayəsində məğlub etmişdi. Bundan nəticə çıxaran romalılar beş il sonra baş verən Benevent döyüşündə iki fili öldürmüş, səkkizini də ələ keçirmişdilər.
İstisna edilmir ki, Hannibal bu heyvanlardan daha çox düşmən üzərində psixoloji üstünlük qazanmaq üçün yararlanırdı. Yuxarıda vurğuladığımız kimi bu nəhəng heyvanların döyüş meydanındakı varlığı istər-istəməz qarşı tərəfdə narahatlıq və təşviş yaradır, onu əlavə güc sərf etməyə məcbur edirdi.
Hannibalın döyüş taktikaları
Artıq bilirsiniz ki, Karfagen ordusu müxtəlif qruplardan ibarət idi. Bu qrupların hərəsi bir xalq və ya tayfadan təşkil olunmuşdu. Üstəlik, hər qrupun özünəməxsus döyüş üslubu və silahları vardı. Belə bir ordunu idarə etmək asan deyildi. Buna baxmayaraq, karfagenli sərkərdələr həmin işin öhdəsindən məharətlə gəlirdilər.
Bir mühüm məqamı qeyd etmək lazımdır: Haminkarla Gözəl Hasdrubal öz əsgərlərinə qarşı olduqca ədalətli və mərhəmətli davranırdı. Məhz bu məqam hər iki sərkərdənin bəzi ispan tayfaları ilə sıx əlaqələr yaratmasında həlledici rol oynamışdı. Hasdruballa Hannibal hətta ispan şahzadələri ilə evlənmişdilər. Hərçənd İspaniyadakı Roma ordusuna sərkərdəlik edən Publi Ssipion (oğul) da yerli tayfalarla münasibətdə mərhəmətli və ədalətli olmaq üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. Bu səbəbdən bir çox ispan tayfaları onu öz hökmdarları kimi salamlayıb, himayədarları hesab edirdilər.
Lakin Karfagen ordusunda əsgərlərə qarşı həmişə mərhəmətli və ədalətli davranıldığını söyləmək olmaz. Hərbi nizam-intizamı qoruyub saxlamaq üçün karfagenli sərkərdələr bəzən amansız və qəddar ola bilirdilər. Onlar əsgərləri döyür, şikəst edir və barələrində ölüm hökmü çıxarırdılar. Eyni təcrübədən Hannibalın Karfagen ordusuna rəhbərlik etdiyi vaxtda da istifadə olunurdu. Ancaq bu bir çox tayfaların onun ordusunda həvəslə xidmət etmək istəməsinə əngəl yaratmırdı.
Hannibal zamanında Karfagen ordusunda əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş döyüş taktikaları tətbiq edilmirdi. Qoşunların savaş meydanında uğuru əksər hallarda döyüşün gedişatından asılı idi. Bu zaman sərkərdələrin təcrübəsi işə düşür, onlar situasiyaya uyğun qərarlar verirdilər. Zəfər əldə etmək üçün bəzən ayrı-ayrı hərbi taktikaları ümumiləşdirmək lazım gəlirdi. Bu olduqca mürəkkəb vəzifə idi və sərkərdələr onun yarada biləcəyi çətinliklərdən xəbərdar idilər.
Karfagen ordusunun piyada qoşunu kifayət qədər güclü və təcrübəli olsa da, Hannibal həlledici anlarda daha çox süvari dəstələrə güvənirdi. Nəticədə karfagenlilər
