o günləri haqda kimlə danışdımsa, hamı Mask haqqında formalaşmış ümumi fikirlə razıdır. Onlar Ceksonun sözlərinin xəyal aləminin məhsulu olduğunu qeyd edirlər. Ceksonun belə yanaşmasında Confinity-nin X.com üzərində qələbəsinin də rolu olub. Bota PayPal-da çox adamın yaddaşla bağlı problemi olduğunu deyirdi.
Ancaq eyni adamlar Maskın brendinqin idarə edilməsindəki səhvlərini və fırıldaqçılıqla bağlı texnoloji məsələləri yaxşı idarə etmədiyini də qeyd edirdilər. Bota bunlar haqda belə deyirdi: “Əgər Mask CEO vəzifəsində bir az da qalsaydı, şirkət iflas edəcəkdi. İlonun o dövrdəki səhvləri biznesin risklərini artırırdı’’.
Maskın PayPal-ın guya həqiqi təsisçisi olmadığı haqda danışılanlar reallığı əks etdirmir. Thiel, Levçin və şirkətin başqa rəhbərləri də eyni şeyləri dilə gətirirdilər. Söz-söhbətlərə cavab olaraq Mask əks-hücuma keçdi, bu da ona həqiqəti söyləmək və tarixi ədaləti müdafiə etmək üçün fürsət verdi. PayPal-ın keçmiş PR müdiri Vins Sollito Maskın ictimaiyyətlə əlaqələr məsələsinə baxışı haqda belə deyir: “Onun PR haqda anlayışı bundan ibarətdir ki, buraxılan səhvləri düzəltmək lazımdır. Əks təqdirdə səhvlər təkrarlanaraq presedent olacaq. Sonra o səhvlərin hər biri üçün vuruşaraq həqiqəti ortaya çıxartmağa məcbur qalacaqsan. Mask hər məsələni şəxsi olaraq qəbul edir və qarşıdurmadan çəkinmirdi’’.
O günlərdə Maskı ağına-bozuna baxmadan qabağa getmək həvəsinə görə tənqid edirdilər. Onun konfrontasiyaya meyli, çoxbilmişlik ədası və eqoizmi rəhbərlik etdiyi şirkətlərdə dərin çatlar yaradırdı. Nə qədər özünü ağır aparmağa çalışsa da, bu, investorları və təcrübəli menecerləri öz tərəfinə çəkmək üçün kifayət etmirdi. Zip2-də olduğu kimi PayPal-da da bu qənatə gəldilər ki, Mask CEO vəzifəsinə yaramır. Onun “satılmış işbaz”, texnologiyaları ona-buna peşkəş verən olduğunu söyləmək yalan olardı. Maskın ən azğın qarayaxanları bu ifadələri şəxsi söhbətlərlə yanaşı, camaat qarşısında da dilə gətirirdilər. Onlardan bəziləri Maskın xarakteri və hərəkətləri haqda getdikcə daha ağır kəlmələrdən istifadə edir, Maskı iş həyatında qeyri-etik, ünsiyyətdə isə vəhşi kimi qələmə verirdilər. Mənimlə söhbətlərində kitabda adlarının çəkilməsinə razı olmadılar. Bu adamlar Maskın onları məhkəmədə süründürəcəyi və bizneslərini batıracağından ehtiyat edirdilər.
Bunları qiymətləndirmək üçün tənqidləri Maskın nailiyyətləri ilə müqayisə etmək lazımdır. Onun insanları anlama və şəbəkədəki istifadəçilərin yaratdığı texnoloji trendləri görən anadangəlmə bir fəhmi vardı. Çoxları internetin nə olduğunu anlamağa çalışarkən Mask artıq onun məqsədyönlü inkişaf mexanizmlərini hazırlayırdı. O, kahin kimi bir çox texnoloji yenilikləri – kataloqlar, xəritələr, tematik saytlar və s.-ni öncədən görmüşdü. Bu yeniliklər indi internetin ayrılmaz parçalarıdır. İnsanlar Amazon.com və eBay-dan alış-veriş etməyə alışdıqdan sonra Mask tam təşəkküllü internet bankçılığına doğru böyük sıçrayış etdi. O, standart maliyyə mexanizmlərini onlayn edəcək, daha sonra isə yeni konseptlərlə bu sahəni modernləşdirəcəkdi. İnsan təbiətinin dərin bilicisi olduğunu göstərərək qurduğu şirkətlərə marketinq, texnologiyalar və maliyyə sahələrində müstəsna uğurlar qazandırdı. Mask sahibkarlıqla yüksək səviyyədə məşğul oldu; investorlar və mətbuatla çox az adam onun kimi çalışa bilirdi. Bunları edərkən insanlarla çoxmu sərt davranırdı? Şübhəsiz ki, sərtdi, amma necə möhtəşəm nəticələr qazanırdı.
Bütün “.com’’ şirkətləri sabun köpüyü kimi partlayıb yox olanda PayPal məhz Maskın idarəçiliyi sayəsində batmadı və 11 sentyabr terror aktından sonra birjaya girən ilk şirkət oldu. Sonra isə yüksək texnologiyalar sektorunun dərin böhran keçirdiyi bir vaxtda astronomik qiymətə eBay-a satıldı. O qarışıq dövrdə nəinki zəfər qazanmaq, heç ayaqda qalmaq belə imkansızdı.
PayPal Silikon Vadisi tarixində biznes və mühəndis istedadlarını birləşdirmiş ilk şirkət idi. Mask və Thiel ağıllı gəncləri tapıb şirkətə cəlb etməkdə usta idilər. Youtube, Linkedin və Yelp kimi startapların qurucuları PayPal məktəbini keçmişdilər. Bu məktəbin yetirmələri olan Reyd Hoffman, Peter Thiel, Ralf Bota kimi adamlar isə texnologiyalara böyük investisiyalar qoyan insanlar kimi ortaya çıxdılar. PayPal-ın əməkdaşları onlayn-dələduzluqla mübarizə metodlarının əsasını qoydular. Yaradılan proqram təminatından CIA və FBI terrorla mübarizədə, dünyanın böyük bankları isə fırıldaqçılığa qarşı istifadə etdilər. Bu super ağıllı gənclər “PayPal mafiyası’’ kimi tanınmağa başladılar. Onlar Silikon Vadisinin hakim sinfi sayılırdılar. Mask da bu sinfin ən məşhur və uğurlu üzvü idi.
Dönüb keçmişə baxanda Zip2 və PayPal rəhbərlərinin ehtiyatlı praqmatizminin qarşısında Maskın əngin xəyal gücü və enerjisi görünür. Əgər Zip2 müştərilərini Maskın istədiyi kimi cəlb etsəydi, şirkətin xəritəçilik və naviqasiyada tayı-bərabəri olmayacaqdı. PayPal-a gəlincə isə investorlar Maskı dinləməyib şirkəti erkən satdılar. Onu dinləsəydilər, PayPal daha uzun müddət müstəqil olaraq fəaliyyət göstərəcəkdi. 2014-cü il üçün PayPal-ın 153 milyon istifadəçisi vardı və onun bazar qiyməti 32 milyard dollar idi. Bundan əlavə, X.com-un ilkin məqsədini həyata keçirməyi hədəfləyən 3S adlı Square, Stripe və Simple kimi ödəmə və bank startapları da sürətlə inkişafda idi.
Əgər X.com İdarə Heyəti bir az da səbir etsəydi, Mask “Ümumi onlayn bank’’ sistemini qurmağa nail olacaqdı. Zaman göstərdi ki, Mask nəinki öz absurd ideyalarına inanır, o həm də onları həyata keçirir. Ankenbrandt deyir: “İlon dünyanı hamı kimi görmür. O, sadəcə olaraq bizə bənzəmir’’.
Zip2 və PayPal həngamələrinin içində Mask şəxsi həyatına da vaxt tapırdı. İllər boyu Castin Uilsonla uzaqdan flirt edir, həftəsonları onun yanına uçurdu. Sürəkli məşğul olması isə Maska düzgün münasibət qurmağa mane olurdu. Ancaq Zip2-nin satılmasından sonra öz evini aldı, Castinə daha çox diqqət ayırmağa başladı. Hamıda olduğu kimi onların da münasibətlərində get-gəllər yaşanırdı, lakin gənc aşiqlərin ehtirası sönmədi. Castin o dövrü belə xatırlayır: “Tez-tez küsüşürdük, amma dalaşmayanda aramızda dərin sevgi vardı – bu, sıx bağlılıq hissi idi’’. Bir dəfə Castinin keçmiş dostunun tez-tez ona zəng etməsinə görə sevgililər iki gün dalbadal dalaşdılar. İlona bu zənglər xoş gəlmirdi və X.com-un ofislərinin qarşısında ciddi münaqişə baş verdi. Castin o anda söylədiklərini belə ifadə edir: “Düşündüm ki, hər şey çox dramatik hal almağa başlayır və buna ancaq evlənməklə son qoymaq olar. İlona “mənə evlənmək təklifi et” dedim. Bir anlığa donub-qaldı, özünə gəlib evlənmək təklifi etdi”. Üstündən bir-iki gün sonra cəngavər ruhlu Mask Castini dalaşdıqları yerə gətirdi, dizi üstə çöküb ona nişan üzüyü hədiyyə etdi.
Castin Maskın çətin uşaqlığı olduğunu, onun göstərə biləcəyi reaksiya və emosiyaları yaxşı bilirdi. Bütün bunlar onu qorxutmur, romantik duyğularının o qorxuları üstələyəcəyinə inanırdı. Mask Makedoniyalı İsgəndərə heyrandı, tez-tez ondan danışırdı. Castin Maskı onu fəth edən fateh kimi görürdü. Sevgilisi haqda Castin belə deyir: “O,
