булган чор өйрәнелә.
Программага борынгы татар әдәбиятын өйрәнүне кертүне хупларга кирәк. Югыйсә дистәләрчә еллар буе татар әдәбияты М. Акъегетзадәнең «Хисаметдин менла» әсәреннән генә башлана дигән фикерне, теләпме-теләмичәме, укучыларыбызга җиткереп килә идек. Борынгы әдәбият буенча башлангыч мәгълүматлар белән укучыларны таныштыруның әһәмиятенә тукталуны алгарак калдырып, борынгы әдәбият укытуда очраячак кыенлык- лар турында берничә сүз әйтик.
Башта ук шунысына басым ясыйк: борынгы әдәбият курсын үтү укытучыдан шактый зур хәзерлек сорый. Идел буе халыкларының ХII гасырдагы әдәби истәлекләре турында сүз алып бару өчен, укытучыдан гомуми тарих, бөтендөнья әдәбияты тарихы белән таныш булу сорала.
Борынгы әдәбиятны өйрәнгәндә укытучы нәрсәләргә игътибар итәргә тиеш соң? Безнеңчә, болар түбәндәгеләр.
Яңа әдәбият буш урында барлыкка килмәде. Аның тамырлары бик тирәнгә, эчкәрегә китәләр. Муса Җәлил, Һади Такташ, Хәсән Туфан, Сибгат Хәким кебек шагыйрьләр Тукай, Гафурилардан килгән әдәбияттагы халыкчанлык сыйфатларын, гражданлык хисләрен үстергән булсалар, үз чиратларында Тукай, Гафури кебек шагыйрьләр дә бу сыйфатларны үз элгәрләреннән алып үстергәннәр. Мәсәлән, Тукай поэзиясендә XIX йөз шагыйре Габделҗәббар Кандалый поэзиясе белән аваздаш мотивлар шактый гына. Кандалый исә борынгы шагыйрьләрнең уңай сыйфатларын үзенә алып, аңа үз заманы сулышын өргән һәм, элеккеге уңай традицияләргә таянып, поэзиядә үз тавышын биргән. Борынгы шагыйрьләрнең дә һәрберсе – үз эпохасының бер вәкиле. Алар поэзиядә халык авыз иҗатына, халык рухына таянганнар. Кыскасы, әдәбиятның үсеше чор, закончалыклар белән тыгыз бәйләнештә бара.
Без югарыда халыкчанлык турында сөйләдек. Укытучы халыкчанлыкны теге яки бу әсәр мисалында конкрет аңлатырга тиеш. Халыкчанлыкның беренче һәм иң мөһим шарты – әдәби әсәрдә гомумхалык әһәмиятле булган проблема куелган булуы. В. И. Ленин Толстой әсәрләрендә «бөек мәсьәләләр»нең киң һәм тирәнтен күтәрелүен югары бәяләде, Толстойның үз эпохасындагы иң характерлы каршылыкларны чагылдыруына әһәмият бирде.
Әсәрдә куелган проблеманы халык интересларына туры китереп чишү «әдәбиятта халыкчанлык» дигән төшенчәнең икенче төп шарты була.
Хәзер әсәрнең халыкка аңлаешлы яки аңлаешсыз булуы мәсьәләсе килеп баса. Әйтик, теге яки бу язучы әсәрендә гомумхалык әһәмиятле булган проблема өстенлек алды ди. Шул проблеманы халык интересларына туры китереп чиште дә ди. Ләкин әсәрнең формасы, теле киң халык массаларына аңлашылмаса, бу әсәр әле халыкчан була алмый. В. И. Ленин, сәнгатьнең халыкчанлыгы турында сөйләгәндә, сәнгать массалар тарафыннан аңлашылырлык булырга тиеш, диде. Димәк, әдәби әсәр үзенең формасы белән демократик, киң халык массаларына аңлаешлы булуы халыкчанлыкның тагын бер шартын тәшкил итә.
Инде хәзер шул үлчәү белән борынгы татар әдәбиятына кереп карыйк. VIII класс укучыларына тәкъдим ителә торган «Кыйссаи Йосыф» поэмасында нинди әһәмиятле мәсьәләләр күтәрелә соң?
