бер партизанка тотып китергәннәр. Өстендә телогрейка, ике толым чәче асылынып тора, ди. Кара кашлы, коңгырт битле, кара күзле унсигез-унтугыз яшьлек бер һәйбәт сылу кыз, ди. Кыйнаганнар теге дуңгызлар. Ләм-мим бер сүз дәшмәгән бичара. Таң атканчы ләм-мим. Таң атканда үзләре алгы өйгә кереп йокыга яткач, карчык бу бичараның янына килгән. Кайнар чәй биргән, эчкән теге, дәшмәгән. Карчык сораган, кызым, болар сине харап итә бит, атаң-анаң бармы, син кем, миннән тел яшермә, дигән. Шунда теге кызның авызыннан бердәнбер сүз чыккан. Мин, дигән, татарка! Менә бөтен сүзе шул булган. «Мин – татарка!» Иртән аны алып чыгып киткәннәр. Кая? Нәрсәгә? – Сабир абзый авыр сулый. – Фашистларның билгеле инде. Мәсхәрә итәләр дә тотып аталар. Менә, балалар, фашист кем ул.
Без тып-тын калып тыңлыйбыз.
Училищеның күп укытучылары дәрестә мондый тынлыкка ирешү турында хыялланалар гына!
– Госпитальдән кайткач, Александровкада көтү көттем. Колхоз көтүен. Күрше колхозның чапкан люцерна басуына кергәнмен. Председателе килеп чыкты. Күзләре ут уйный, карарга куркырсың. Син, ди, шундый-шундый майть, ди, границаның кайда икәнен беләсеңме ди. Беләм, мин әйтәм, а как же. «Кайда, белсәң әйт». – Безнең граница, – мин әйтәм, – Берлинның центральный урамында. – Телсез калды. – Әле син монда нишләп йөрисең, мин әйтәм. – Әле синең тазалык белән монда йөрисе түгел, тегендә, – дим. Тфү дип төкереп китте.
Сабир абзый янына кич утырырга военрук Родионов та килгәли. Родионов – майорның чынысы. Авызында ике-өч алтын теше бар. Госпитальдә ике кабыргасын алганнар. Семьясын югалткан. Үзе Көнчыгышта хезмәт иткән икән. Хатыны кырык беренче елның июнендә бала белән Киевка әтиләренә кунакка киткән булган. Шуннан сугыш. Родионов Киев хәрабәләрен күргән. Киевны азат иткән. Әмма семьясын тапмаган. Ләкин гомере буе Көнчыгышта хезмәт иткәнлектән, ул Бөек Ватан сугышын түгел, һәрвакыт Япония чигендәге хәлләрне генә сөйли. Ул Хасан күле вакыйгаларында катнашкан. Монголиядә булган. Камчаткада яшәгән. Сахалинда японнардан йөз метр арада заставада торган. Класста дәрес алып барганда, арткы парталардагы студентларга ул:
– Әй, на Камчатке! – дип кычкыра.
– Камчатка шумит! – дип тавышны туктата.
Складта тимер мич янында тәмәке тартканда ул безне күрми дә, белми дә. Сабир абзый белән генә сөйләшә. Сабир абзый фрицлар турында, тегесе гел самурайлар турында сөйлиләр. Родионов, сүз туктаган арада, кисәү таягы белән мичне актара-актара җырлый. Гел бер җырны:
На дальней границе посты и станицы…
Көен белмәсә дә, бу җырга Сабир абзый да шыңшып кушыла. Дөнья күргән, сугыш күргән бу ике ир безнең өчен ул минутта Җир шарының иң бөек, иң даһи кешеләренә әйләнәләр, Родионовның җырлаган вакытта күзләре дымлана.
Враги убежали от красной границы,
Пляшите, снежинки, играй, ветерок.
Прощай, Забайкалье, прощайте, станицы,
Бойцы отстояли Советский Восток…
Родионов
