сўнг ҳам давом этиб, улар тентак бўлмаганини исботлайди.
“Бизнесга тикилган сармоя”дан имкон қадар катта даромад олишга интилишнинг салбий оқибатларини, унинг хизмат кўрсатишга путур етказишини мен турли шаклларда кўп кузатганман. Бу ҳолат кўплаб қийинчиликларнинг туб сабаби бўлади. Мисол учун, иш ҳақининг камлигини олинг – ахир, яхши иш бажарилмаса, кўп пул тўланмайди, оз пул тўланганда эса, иш яхши бажарилмайди. Аксар одамлар эркин ишлашни истайди. Мавжуд тизимда бунинг имкони йўқ. Бошида мен ҳам эркин эмасдим, ғояларимга очиқ майдон топиб бера олмасдим. Ўша пайтда имкон қадар кўп пул ишлашга ҳаракат қилинарди. Иш энг охирги ўринда турган. Ажабланарли жиҳати – меҳнат эмас, пул муҳим, деган ғоя ҳукмрон эди. Даромад меҳнатнинг ҳосиласи экани тан олинса ҳам, пулнинг биринчи ўринга қўйилиши ҳеч кимга мантиқсиз туюлмасди. Ҳамма меҳнатни четлаб ўтиб, пулга олиб борадиган энг қисқа йўлни тинимсиз изларди.
Масалан, рақобатни олайлик. Билдимки, бизнесда рақобатни катта таҳдид ҳисоблашар экан, уддабурон бизнесмен сунъий тарзда монополия яратиб, рақобатчиларини йўлдан олиб ташлаши керак, харидорларнинг сони чеклангани боис рақобатчилар пайдо бўлиши олдини олиш лозим. Кўпчиликнинг эсидадир, бир неча автомобиль ишлаб чиқарувчилар Селден9 патенти остига бирлашди. Бу уларга қонуний асосларда машина ишлаб чиқариш ҳажмини ва нархларини назорат қилиш имконини берди. Бошқа касаба уюшмалари каби уларни бемаъни ғоя асир қилганди: улар ишлаб чиқаришни ошириш эмас, қисқартириш орқали даромадларини кўпайтирмоқчи бўлди. Бу ғоя аслида дунёнинг ўзи каби қадимдир. Ҳалол ишловчи одамга доим нимадир етишмаслигини аввал ҳам тушунмаганман, ҳозир ҳам тушунмайман. Рақобатчилар билан курашга кетган вақт ҳавога совурилади. Ундан кўра шу вақтни ишни бажаришга сарфлаган маъқул. Зарур маҳсулотни мақбул нархда етказиб берсангиз, жон деб сотиб олувчи харидор ҳамиша топилади. Буни маҳсулотларга нисбатан ҳам, хизматларга нисбатан ҳам айтиш мумкин.
Шу фикру мушоҳадалар устида ўтказган давримни бекор кетказмадим. Биз катта тўрт цилиндрли мотор ва иккита катта пойга автомобили устида ишлардик. Ме нинг вақтим кўп бўлган, чунки доим иш устида эдим. Назаримда, инсон бошқача яшай олмайди, у ҳамиша иш билан машғул бўлиши, тун-кун ишни ёдида сақлаши керак. “Қўнғироқдан қўнғироққача ишлаш” ғояси, яъни эрталаб ишга киришиш ва кечқурун ишхонадан чиққач, ишни эртагача умуман унутиш, бир қараганда, яхши кўринади. Агар оддий ходим ёки ҳатто масъулиятли ходим бўлсангиз, шундоқ қилиш мумкиндир, аммо раҳбар одам бундай йўл тута олмайди. Жисмоний меҳнат ишчиси иш соатларини чегаралашга мажбур, акс ҳолда, ўз қувватини адо қилади. Агар бутун умр жисмоний меҳнат билан шуғулланмоқчи бўлса, у иш тугашини билдириб қўнғироқ чалинган заҳоти ишини унутиши керак. Аммо агар у олдинга интилиб, нимагадир эришишни истаса, қўнғироқдан кейин иш кунини янада яхшилаш устида мулоҳаза юритиши шарт.
Ҳам
Америкалик ихтирочи Ж. Селден 1879 йилда автомашина тузилишининг умумий тамойилларига патент олган.
