тилида аксланиб қайтарди.
Домланинг кўзи аввал оғир мунгга, сўнг йилт-йилт ёшларга тўлди, ачишган бурнини тортди, олдинга чўзилган ияги титрар, қорамтир юзи рангсиз эди. Барча жимлик дарёсига чўккан. Фақат кўзлар музламаган, иссиқ ёш оҳ-воҳга тўлган Самарқанднинг лой кўксига шашқатор тўкиларди. Гўё Фитрат эмас, Самарқанд йиғларди, ўксиб-ўксиб, тўлиб-тўлиб!
Тутиб бўлмас учқур ўйлар шаҳарнинг бир пайтлар улуғликда тенгсиз, ҳозир эса хароб сарою мақбараларига кетди, танидаги ўйиқ деворлар, чирқиллаб ётган руҳларга урилавериб дарвешсифат бўлиб қолган инжиқ, телба шамолларга қўшилиб, Самарқандни айланиб чиқди.
Шу оний фурсат бир неча ўн минг йиллик мозийга кўмилган кўҳна кент кўксидаги бор алам ва орзуларни, ғуруру армонларни бизнинг бошимиз узра сочгандек, қулоқларимизга ҳайқиргандек бўларди.
Биз улуғ Темур сағанаси қошида шу миллат, шу Самарқанд буюклигини қайтаришга, Олмониядан таълим олиб, ёруғ юз билан Ватанга тик қайтмоққа қасам ичдик жонимиз билан, Самарқандимиз билан!
Саслар ила ҳайқирдик, тўлғандик, гўё тепамизда мук тушиб, Темур ва азиз Самарқанд бизни тингларди.
Мадрасалар, мақбаралар, тимлар, уларни тутиб турган адоқсиз руҳу хоклар уйғонган, дарвеш шамоллар, қовжираган дарахтлар тўлғанган, ҳатто чорсуда жон сақлаётган мардумлар ҳам қасамёдимизни бирдек эшитгану, зумда ёд олиб, қулоқларимизга бақирганча такрорларди. Гўё биз эмас, Самарқанднинг тирикларию ўликлари, улуғу ботирлари, гуноҳкору гуноҳсиз подшоҳлари қасамёд қилар, бизнинг сўзларни такрорлар, бутун осмон онт ичилган каломга шаҳодат бергандек даҳшатли ҳайқирарди…
Қуёш Самарқанддан тонди – қизарганча ботди-кетди. Фитрат домла ёшли кўзларимизга бир-бир қараб чиқди. Чин дилдан ичилган онт унга ғурур ва умид бериб, чеҳрасини бироз ёриштирган бўлса-да, кўзларидаги мунг ҳали аримаганди. Олдимизда Олмония, олисларга чўзилувчи айрилиқ йиллари турарди. Бизни не савдолар кутаётганини ҳеч ким билмайди. Бу оғир йўл азобини чуқур англаб турган устод барчамизни бирма-бир бағрига босди ва: “Худо ёр бўлсин!” – деб дуо қилди.
Ичилган қасам ўқ каби кўксимизга қадалди, шаҳдимизни баланд қилди. Қайтаётиб қадамларим ўз-ўзидан тетиклашганини англаб турар, ортга қарашга эса қўрқардим. Худди қасамимни тинглаган улуғ Темур ва Самарқанд қўзғалиб ортимиздан келаётгандай. Хуфтон намозини Бухорога кетаётган пайтда, поездда ўқидик”.
Мени талабаларнинг оёқ зарблари аллаларди, шу бўйи, минг кеча Самарқанд харобалари ичра қолиб кетдим.
Сағирлик қурсин, ёлғизлик арисин.
Ғалати бола бўлиб ўсдим.
Севганим Лолага ҳам телба-тескари саволлар берардим.
Балки, сўровлар ҳам меники эмасдир.
Лола нозик тилинган этга ўхшаш кичкина оғзи, ўткир қалам билан чизилган ингичка лаблари билан сўроқларимга дадил-дадил жавоб берарди.
– Тўйимиз бўлади, сўнг менга нечта туғиб берасан?
– Ўнта.
