Бутун қишлоқ ўкириб йиғларди.
“Чақалоқни қўшниникига чиқармайсанми, аҳмоқ хотин!”
Бобом момомни сўка кетади.
Холам белимдан олди. Кетаётиб ота-онамнинг устига ётқизиб: “Хайрлашсин”, – деди. Шунга журъат топди.
Бобом сўкди, холам йиғлади: “Охирги марта онасини ҳидласин, бобо…”
Бобом тескари қараб ўкирди: “Ҳай-й-й!”
Умрида илк бора йиғлади бобом! Тошлар эриди, олов музлади, юлдуз пастлади, тупроқ чақмоқ чалди.
Мен онамнинг кўксига ётиб, тамшаниб қолдим, уни яладим, ўпдим, сўлакайим билан унинг кўксини ҳўл қилдим… Куйинди ҳид шунда уннади, ўпкам тутунга тўлди. Мен шу куйиндини ҳар сония қўмсайман, шу куйинди билан ёнишни истамай, шу куйинди бўлиб онам билан қолишни, шу қоракуяни эмишни истайман.
Отамнинг юзи куймаганди. Лабларимни босдим, ўпдим, “ова-ова” қилдим, ёндим… ёндим, оташ эди отам, совиб эмас, қизиб ётарди.
Сўнг мен улар билан мангу хайрлашдим. Йиғлайвердим, овоз беравердим, фарзанд бўлиб туриб бердим.
Мени қўшнининг бешигига солишди, белимдан боғлашди. Овозим тинмади.
Уларни қўшқабрга қўйгачгина жим бўлдим. Тупроқ иси мени элитди.
Ота-онам жойини топди. Шундагина кўнглим тинчигандай ухлаб қолдим. Холам бўлиқ, аммо қора кўкрак тутди, эмдим нордон сутни. Момом ўкириб йиғлади, мен энди унга қараб кулдим қиқир-қиқир: ота-онам билан кўз ёшим ҳам мангу кўмилганди.
– Гўдак нимани билади? Бир йиғлайди, бир кулади, – деди момолар.
Аммо барчасини билиб турардим.
Отам ва онамни олти ойликда бир ўғилдек кўмдим. Ўлганида бақириб-бақириб йиғладим. Катталардай овозим қишлоқни тутди. Ўша кун пешонамга ёзилган бор йиғини сарф этган эканман, ортиқ кўзимдан ёш оқмади, буткул йиғидан қолдим. Бу сутдан қолгандан кўра кўпроқ азоблигини кейинроқ англаб етдим.
Сен Ватанинг учун ҳатто бир он, бир марта йиғлай олмай қариётганингни билиш нақадар даҳшат!
Дунёда муҳаббатдан бўлак наво йўқ.
Дунёда муҳаббатдан бўлак дард йўқ.
Бефарзанднинг ҳам, беватаннинг ҳам куйи шу.
Сенинг қисматинг торларини чертади у. Ўйларинг, хаёлларинг, тушларингни унга созлайди. Сен гоҳида бахтсизларга ҳавас-ла қарайсан, гоҳида тескариси, гоҳ ўз қисматинг ёзиқларига кўниб яшайсан, бешикда ётган бола қўллари боғлиқ ҳолда ухлашга ўрганиб қолгани ва йиғлаб-йиғлаб кўнгани каби уйқуга.
Лола, сен наво таратишдан тўхтама, асло ундай қила кўрма!
Мен қулоқ тутаман сенга, ёлғиз сенга…
Ўз наволарим эса меники эмас, йўқ-йўқ, улар дилим бўлмайди, ичим-дардимни айтмайди. Улар ўша етмиш талабадан ҳикоят сўзлайди, муҳаббатини куйлайди, созанда унутган ноталарга ўхшайди менинг ҳаётим.
Мен етмиш нолага айланаман.
Умримда кўрмаган одамларнинг аччиқ қисматлари қулоқларим остида янграйди туну кун! Товушлари ёдимда туради мамлакатнинг озодлик қўшиғи ёки муқаддас калима мисол.
Доим қулоқларим остида
