Звиад Гамсахурдия эса мамлакатдан қочиб кетди.
Ҳокимият Ҳарбий кенгаш қўлига ўтди. Тез орада у Грузия Давлат кенгаши сифатида қайта шаклланди, Грузия ССР Компартияси собиқ биринчи секретари Эдуард Шеварднадзе 1992 йил 10 мартда кенгаш раҳбарлигига келди. У 1995 йилгача парламент раиси сифатида, кейин эса 1995 йил 5 ноябрдаги сайловларда 72,9 фоиз овоз олган ҳолда, Президент сифатида мамлакат раҳбарлигида қолди.
Қочқинда ўтказган бир йилидан сўнг мамлакатга қайтган Гамсахурдия қувғиндаги ҳукуматни бошқаришга киришди. Звиадчилар деб номланган унинг тарафдорлари Ғарбий Грузия ва Абхазия шаҳарларини эгаллаган ҳолда, партизанлик ҳаракатини давом эттирдилар. Лекин 1993 йил ноябрда звиадчилар эгаллаган барча ҳудудларни амалдаги ҳукумат қўшинлари қайта назоратга олди. Звиад Гамсахурдия эса 1993 йил 31 декабрда ўз жонига қасд қилиб, ҳаётига нуқта қўйди (ўз жонига қасд қилиш факти ҳалигача шубҳа остида бўлиб келмоқда).
Тенгиз Китовани 1995 йилда қўлга олинди ва ноқонуний қуролли уюшмалар ташкил этгани учун беш йил қамоқда ўтирди. Қаршиликнинг асосий ташкилотчиларидан яна бири, ўша вақтга келиб тақиқланиб улгурган “Мхедриони” отрядлари бошлиғи – Жаба Иоселиани ватанга хиёнати, президентга суиқасд уюштиргани ва бир қатор қотилликлари учун 1998 йилда 11 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинди. Лекин 2001 йилда (вафот этишидан икки йил олдин) Шеварднадзе томонидан афв этилди.
Сиёсий тангликнинг барҳам топиши Грузияга осойишталик олиб келмади. Сиёсий инқироздан ижтимоий-иқтисодий инқироз келиб чиқди ва Шеварднадзе ўз бошқаруви вақтида инқирозни бартараф эта олмади. Ўзининг президентлигига у қуйидагича баҳо беради: “2003 йилда истеъфога кетганимда, вайрон этилган Тбилиси қайта тикланган, Европа интеграцияси жараёнида аллақачон Грузия иштирок этишга уринаётгани сиёсий факт бўлиб улгурганди. Боку–Тбилиси–Жейхан нефт қувури қурилиши жадаллик билан давом эттирилаётганди. 2003 йилга келиб Грузия мустақил парламентга ва мустақил, ислоҳ қилинган суд тизимига, эркин матбуот ва нодавлат ташкилотларнинг етарлича кенг тармоғига эга эди”28.
Менинг фикримча, бу ерда экс-президент берган баъзи баҳоларнинг баҳсли эканлиги эмас, балки бу баҳоларнинг телеграф хабари кўринишида эканлиги диққатни ўзига тортади: деярли ўн йилдан ортиқроқ мамлакатни бошқариш жараёни фақатгина учта хатбошидан иборат матнда жо бўлган.
2003 йил, 2 ноябрдаги парламент сайловлари натижаларини қалбакилаштиришга қарши чиққан Саакашвили бошчилигидаги мухолифатчилар қўлларида атиргуллар тутган ҳолда парламент биносини эгаллаб олдилар. Бу воқеа мамлакат ҳаётини тубдан ўзгартириб юборган Атиргуллар инқилобининг бошланиши бўлди.
Эътиборга арзигулик ўхшашликни қаранг: Шеварднадзе президентлик лавозимини тарк этган кун грузинлар байрам қиладиган 2003 йил, 23 ноябрга – Грузиянинг ҳимоячиси муқаддас Георгий кунига тўғри келди (бу байрам йилда икки марта – 23 ноябрда ва 6 майда нишонланади).
Шеварднадзе Э. “Когда рухнул железный занавес”.
