Бабахан дастаны / Дастан Бабахана. Кылыч Сайяди

Чтение книги онлайн.

Читать онлайн книгу Бабахан дастаны / Дастан Бабахана - Кылыч Сайяди страница 8

Бабахан дастаны / Дастан Бабахана - Кылыч Сайяди

Скачать книгу

белән күрсәтелгән булырга тиеш, дигән нәтиҗәгә киленде. Әмма моңа ышанып җитеп тә булмый иде. Чөнки датаның Һиҗри ел исәбендә икәнлеге кулъязмада төгәл күрсәтелгән.

      Галим М. Әхмәтҗановның Казанда 2015 елда басылып чыккан «Әйтер сүзләрем шушыдыр» дип аталган мәкаләләр җыентыгында бер-бер артлы, 33 нче һәм 34 нче тәртип саннары белән, «Бабахан дастаны»на бәйле ике мәкаләсе бирелгән. Аларның икесе астында да «Мәгърифәт» газетасының 2011 елгы 30 сентябрь санында бастырылулары күрсәтелгән. Текстлардан аңлашылганча, аның берсен автор үзе язган, икенчесен газета редакциясендә төзәткәннәр, журналистик мәкалә ясаганнар. Аларның икесендә дә бер үк төрле мәгълүмат китерелә. «Бибигамбәр Йосыф кызы 1800 еллар чамасында Куян авылында туган, 1817 елда Шәрифулла исемле авылдашына кияүгә чыккан. 1818 елда Мотыйгулла исемле улы туган. Бибигамбәр буш вакытында дастаннар күчереп мавыккан» дип, 98 һәм 99 нчы битләрдә хәбәрләр бирә галим, бу авылның Мари Республикасы Бәрәңге төбәгендә булуын да күрсәтә. Әһәмиятле мәгълүматлар болар. Димәк, «Дастаны Бабахан» берничек тә 1993–1994 елларда иҗат ителә алмаган, чөнки аның кулъязма нөсхәләреннән берсен төзегән Бибигамбәр Йосыф кызы, чыннан да, 1818 елда ул эшне башкарган, ул, чыннан да, Куян авылында яшәгән икән.

      Тарихлардан тагын да шулар мәгълүм: XVII йөз ахыры ‒ XVIII йөз дәвамында, хәер, аннан соң да татар укымышлылары Каһирәнең әл-Әзһәр университетында уку-укыту эшенә тартыла торган булганнар. XVIII йөздә татарда кулъязма күчермәләрнең күпләп барлыкка килә башлавы, аларның гарәпчә һәм фарсыча гына түгел, бәлки төрки-татар телендә булуы, Каһирәдә сакланып калган кулъязма китапларны күчереп илгә алып кайтулары һәм җибәрүләре аркасында икәнлеге инде ачык билгеле. Ул шәкертләр, мөгаллимнәр, Каһирәдә яшәп тә, үз халкыбызның аңлы-белемле булуларын кайгырткан. Бу эшләре, чыннан да, олы мактауга һәм чиксез соклануга лаеклы. Моны шуның өчен искәртергә кирәк таптык: ул халкыбыз арасында ни өчен борынгырак чорларда күчерелгән китаплар булмауның сәбәпләрен күзалларга ярдәм итә. Хикмәт кәгазьнең чыдамсыз булуы, ике йөз ел эчендә таралып төшүенә генә бәйле түгел, азлыгыннан гына да түгел, бәлки татарларның аңда-белемдә моннан ике йөз еллар элек шактый активлашып, укымышлылар катлавының артуыннан һәм аралашу чикләренең киңәюеннән дә икән.

      «Дастаны Бабахан»да күрсәтелгән Һиҗри дата белән 1414 елга кайтсак, аның да серен ачыкларга вакыт җиткәндер. Бу датаның хикмәте шунда: ул криптограмма-могаммә хикмәтләренә бәйле. Шәрыкта шагыйрьләр һәм галимнәр даталарны могаммә белән бирүне хуп күргән. Мәмлүкләр канцеляриясе криптограммалар белән хәбәрләр алышуны принцибы иткән. Бу аларның тирә-күрше төрки халыклардан сер яшерергә мәҗбүр булуларына бәйле икән.

      Могаммә юлы белән даталарны күрсәтү татар кулъязма китапларында да шактый очрый. Мондый культура бездә XIX йөз ахырынача дәвам иткән. Криптограмма тәртибендә даталарны күрсәтүнең махсус кагыйдәләре бар, шулар нигезендә алар җиңел чишелә. Әмма аларның принципларының

Скачать книгу