аммо фарзандлар ҳақида ўзларидан бирон-бир сўз эшитмадим.
Яшин аканинг уйларига борганимда Ҳалима опа меҳрибонлик билан кутиб олардилар. Биринчи борганимда адиб бир оз хаста эканлар, Ҳалима опа мени танимасалар ҳам зорланиб қўйдилар:
– Ўғлим, Яшин акангиз бетоблар. Сиз ҳечам артисткаларга уйланманг. Мана, мени қаранг, бир қошиқ мастава қилиб беришга ҳам ярамаяпман.
– Тўғри айтасиз, опа, шуни билганим учун ҳам артист қизга уйланмаганман. Устозга кўнгиллари тусаган ширин таом пишириб берайинми?
– Йўқ, бугун қариндошимизнинг қизи келган, овқатга уннади. Туновинда ҳам биттаси келувди, қўли сал эгрироқ экан, ҳайдаб юборувдим, бунисига кўз-қулоқ бўлиб турайин-чи, сиз тепага чиқаверинг.
Ижодхоналари иккинчи қаватда экан, шу ерда суҳбатлашдик. Аввал майдароқ туюлган фикрлардан бошладим. Масалан, Ҳамзанинг хотини қабрига гул қўйиши тасвирланган баён бор.
– Ўтмишда қабрга гул қўйилмаган, – дедим.
– Камчиликни тўғри пайқабсиз, қабрга шамчироқ ёқтирамиз, – дедилар.
– Исломда шам ёқиш ҳам йўқ, бу зардўштийлардан қолган одат, Ҳамза буни билган бўлиши керак, – дедим.
– Ҳа, Исломда йўқ, лекин халқ одатида бор. Ҳозиргача бор. Қабрдан ташқари ошхона ва уй бурчакларида ҳафтада бир шам ёқадилар. Ғафур аканинг “Шум бола”си бойни лақиллатаётганда “арвоҳлар ёниб турган шамнинг пилиги билан ўйнашади”, дейди-ку, эсингиздами?
Шу каби майда камчиликлар бўйича маслаҳатлашиб олгач, асосий муаммодан гап очдим. Адиб гапларимни индамай эшитиб, сўнг қўлёзмани варақладилар. Айрим жойларини синчиклаб ўқидилар-да:
– Ҳа-а… Эркинбой сал ошириб юборибдилар, – дедилар.
“Шу жойларни ёрдамчилари” қўшгандир, деган гумоним тўғри чиқди.
– Сиз қисқартириб келинг-чи, кейин яна фикрлашиб кўрамиз.
Фикрлашиш жараёни кўпга чўзилди. Адиб инжиқлик қилмасдилар, фақат айрим нарсаларни унутиб қўярдилар. Таҳрир жараёнида “Комил Яшин партияга дастёрлик қилмай, амалга кўнгил қўймай юракларини бутунича адабиётга берганларида улуғ ёзувчи бўлардилар”, деган хулосага келдим. Худо адабиёт учун берган қобилиятни коммунистлар ишига исроф қилиб кўп нарсани йўқотдилар. Четдан назар ташласак, тўкин ўтган ҳаётлари аслида ҳувиллаб ётган уйлари каби эканига гувоҳ бўламиз. Комил Яшин ва у каби ижодкорлар ҳаётини ўйласам, Турди Фароғийнинг “Умре талаф ба ғафлат дар вартаи сипоҳи, мўйи сафид кардам уммеди лутфи шоҳи”, деб бошланувчи ғазали хаёлимга келаверади. Мазкур ғазалнинг маъноси будир:
Аскарлик гирдобида умримни ғафлат билан нобуд қилдим.
Подшоҳдан эҳсон уммедида соч-соқолимни оқартирдим.
Дунёдаги бойликлардан ҳеч нарса қўлимга кирмади.
Кумуш ўрнига ҳасрат ёшлари, тилла ўрнига рангимнинг сомони тегди.
Тикондан мақсад тиконини, мансабдан амалнинг давоматини
