qilichiga uchrasin o‘sha Girmon!
– Essizgina yigitlar!
– O‘g‘ilginam! – deb xayrlashishyapti odamlar. Opam negadir jim, yig‘lamaydi ham, gapirmaydi ham, to‘satdan loqayd, beparvo bo‘lib qoldi. Kun bo‘yi shu ahvolda yurdi. Miting paytida ham, askarlarni mashinaga chiqarishayotganda ham toshdek qotib turaverdi. Ukalarim yopishsa, siltab tashlaydi. Uyga qaytib kelgunimizcha ham kayfiyati o‘zgarmadi. Xuddi jin chalib ketgandek tili yo‘q gung bo‘lib qoldi.
Uyga kelsak ish juda rasvo bo‘libdi. Oy-kuni yetib turgan sovlig‘imiz cho‘zilib yotibdi, tug‘aman deb ko‘p urinibdi-yu, tug‘olmay o‘lib qobdi.
– E attang! – dedi Parpi buvam bosh chayqab, – bolasi teskari kelgan ekan… O‘zim oldida bo‘lganim-da osongina qutulardi-ya.. Ha mayli, kelgan balo shunga urgan bo‘lsin.
Omon opamga surkalib non berasiz, qornim og‘riyapti deb xarxasha qilgan edi, opam to‘satdan portlab ketdi:
– Yo‘qol!!!
PARPI BUVAM ZAMBARAK SOTIB OLMOQCHI
To‘ron amaki bilan Roziq tog‘am uyma-uy yurib jangchilar uchun meva-cheva, qo‘lqop, jun paypoq, quloqchinga o‘xshash narsalar yig‘ishyapti, biz bolalar bo‘lsak qani kim nima berarkin, qancha berarkin deb qiziqqanimizdan galalashib ularning ortidan ergashganmiz. Navbat Parpi buvamga kelganda Roziq tog‘am:
– Bir xillar shu bir kap mayizini ham qizg‘anadi, – deb gap boshladi, – toshkentlik bir odam butun boshlik tanka sotib olib beribdi!
– Tankang nimasi? – so‘radi Parpi buvam.
– Tanka deb urushadigan traktorga aytishadi.
– Yopiray, tanka ham urushadimi!
– Urushadi, – gapga aralashdi To‘ron amakim – bitta sizga o‘xshagan chol to‘plab yurgan puliga samolyot olib beribdi.
– Ayriplonmi? – xayron bo‘ldi buvam.
– Ha, ayriplon.
– Bu hukumat shunaqa ishga ruxsat berarmikan?
– Beradi, – ishonch bilan dedi To‘ron amakim, – qani endi, siz, ham o‘g‘illaringizga atab bitta zambarak olib jo‘natsangiz…
Parpi buvam soqolining uchini chaynab bir oz o‘ylanib turdi-da, oxiri «Qo‘ysangchi shunaqa gaplarni, hozir bozordan tuzukroq otashkurak topib bo‘lmaydi-yu, zambarakni qayerdan topaman» – deya qo‘l siltadi. Roziq tog‘am «Siz zambarakning pulini jam qilib bersangiz bo‘lgani, hukumatning o‘zi u yog‘ini to‘g‘irlab oladi» – dedi.
Parpi buvam soqolining uchini chaynashdan to‘xtab:
– Xo‘sh, bu zambaragingning bahosi qancha ekan?– deb so‘radi.
– Yuz ming!
– A?! – Nazarimda Parpi buvam turgan joyida bir qalqib ketgandek bo‘ldi.
– Nima, siz uni uchiga tosh boylab otadigan sopqon deb o‘yladingizmi?
– Roziq, menga qara, sal arzonroqqa ko‘ndirishning iloji yo‘qmi?
Roziq tog‘am «Sizni birov zo‘rlayotgani yo‘q, xohlamasangiz shu bir yelpig‘ich mayizingiz ham yetadi, hali aytdim-ku, bir xillar shuniyam berishmayapti…» deb qo‘ydi-yu, sekin yurib keta boshladi. Parpi buvam, «To‘xtab tur, men kampir bilan bir maslaxatlashib ko‘ray» deb ichkari kirib ketdi. To‘xta xolam hovlida kir yuvib o‘tirgan edi, bobom uning yoniga borib gapni juda uzoqdan boshladi: hozirgi urushda zambarak bo‘lmasa dushmanni yengib bo‘lmaydi, mana o‘zing bilasan, Ko‘rshermatni qo‘rg‘ondan quvib chiqarishda zambarak ish bergan edi, dedi. To‘xta xolam:
– To‘g‘ri, zambarakka cho‘yan soqqa solib otisharmish, – deb qo‘ydi.
Parpi buvam o‘rnidan turib mabodo kampir quvlab qolsa qochib ketishim osonroq bo‘ladi deb o‘yladi shekilli, ko‘cha eshik yoniga borib:
– Kampir, – deb chaqirdi.
– Qulog‘im karmas, sekinroq gapiravering, – deb qo‘ydi To‘xta xolam.
– Men ham o‘g‘illaringga atab bitta zambarak olaman!
Yo‘q xolam bobomni quvlamadi, o‘rnidan ham turgani yo‘q, «Zambarakni o‘g‘illarimga hukumatning o‘zi olib beradi» deb qo‘ya qoldi. Bobom xolamga sal yaqinlashib: «Hukumat hammaga zambarak olib berolmaydi, pul yetkazolmaydi», – dedi. Xolam yana parvosiga keltirmay: «Hukumatning pul ishlab chiqaradigan zavodi bor, siz tashvishini tortmay qo‘ya qoling, undan ko‘ra ichkariga kirib bo‘zingizni to‘qing» dedi. Bobom: «Hukumatning pul ishlab chiqaradigan zavodi bir hafta oldin dushmanning qo‘liga o‘tib ketibdi» dedi. Bu gapni eshitib xolam bir oz o‘ylanib qoldi, nihoyat kir yuvishni to‘xtatib:
– O‘sha zambaragi necha pul turarkan? – deb so‘radi.
– Orif, bolam, sen aytgin, necha pul deyishdi? – -deb buyurdi bobom.
– Yuz ming! – dedim shosha-pisha.
– Nima?! – sekin o‘rnidan tura boshladi xolam, – ehtimol Orifjon, yaxshi eshitmagandirsan?
– Yo‘q, aniq eshitdim.
– Nima, sen zambarakni uchiga tosh boylab otadigan sopqon deb o‘yladingmi! – dedi bobom zardasi qaynagandek bo‘lib, – uni qora po‘latdan quyishadi, bildingmi!
– Miyangiz aynab qopti! Shuncha pulni qayerdan topasiz?
– Xudo xohlasa topaman!
Bobom gapga juda chechan ekan, bora-bora xolamni og‘iz ochirtirmay qo‘ydi. Urushda yengib chiqishimiz mana shu bobom jo‘natadigan zambarakka bogliq. Xolamning o‘g‘illari Anorvoy akam, Bo‘rivoy akam, Dehqonboy akamlarning ham sog‘-salomat qaytib kelishlari mana shu zambarakka bog‘liq ekan, shu zambarak eson-omon urush maydoniga yetib borsa, qishlog‘imizdan ketgan uch yuz yigit ham tezroq qaytarkan, e boringki, shu kecha-kunduzda avj olib borayotgan ocharchilik ham mana shu zambarak tufayli daf bo‘lishi mumkin ekan…
– Ha bo‘pti, – dedi oxiri xolam rozi bo‘lgandek bo‘lib, – bilganingizni qiling!
Bobom pul sanashni bilmas edi, shuning uchun ertasiga bozorga meni o‘zi bilan birga olib ketadigan bo‘ldi. Kolxozdan ot-arava olib, ikki qop mayiz, uch qop o‘riq, to‘rt qop oq jo‘xori yukladik. Bozordagilar ham Parpi buvamning kelishini kutib turishgan ekanmi, olib borgan narsamizni, ishonsangiz, ko‘z yumib ochguncha talab ketishdi. Chorshanba bozoriga sigir bilan buzoqni ham xaydab borib pullab keldik, tomdagi ikki-uch yildan buyon qurib yotgan beda ham tuzukkina pul bo‘ldi. Nihoyat o‘tirib pulni hisoblab ko‘rgan edik mo‘ljalga yetmabdi.
– Endi nima qildik? – Mendan maslahat so‘rab qoldi bobom. Men nima deb maslahat berishni bilmas edim, shuning uchun yelkamni qisib qo‘ya qoldim.
– Xolangda pullasa bo‘ladigan narsalar bor, – dedi bobom, – akalaringni uylantiraman deb yig‘ib yuribdi beqasam, shoyi hammasidan bor… Lekin bermaydi-da…
– Yolvorib so‘rasak-chi? – deb maslaxat bergan bo‘ldim.
