w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciezyli wojska polskie.
215
religionis nullius (lac.) — zadnej religii.
216
Kisiel, Adam herbu Kisiel (1600–1653) — wojewoda braclawski i kijowski, pan na Brusilowie i Huszczy, ostatni prawoslawny senator Rzeczypospolitej, negocjowal z Kozakami podczas powstan Pawluka i Chmielnickiego.
217
kazden (daw., dial.) — dzis popr.: kazdy.
218
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
219
piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.
220
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
221
czumak (daw., ukr.) — chlop ukrainski, zyjacy z handlu, przewozacy swoj towar, czesto na bardzo duze odleglosci, wozami zaprzezonymi w woly.
222
pasiecznik — hodowca pszczol, wytworca miodu.
223
woskoboj a. woskobojnik (daw.) — czlowiek zajmujacy sie obrobka wosku pszczelego, uzywanego do produkcji swiec.
224
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.
225
podwoda — woz konny do przewozenia towarow i ludzi.
226
Kozacy regestrowi — Kozacy pozostajacy na zoldzie Rzeczypospolitej.
227
siromacha (daw. ukr.) — wloczega; wilk-samotnik.
228
Sokole jasnyj... Ty daleko widajesz. (ukr.) — Sokole jasny,/ Bracie moj rodzony,/ Ty wysoko latasz,/ Daleko siega twoja wiedza (a. wladza).
229
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.
Przypisy
1
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
2
popetac — powiazac; tu: skuc.
3
wojewodztwo braclawskie — w XVII w. wojewodztwo nalezace do Malopolski, sasiadujace z woj. kijowskim i podolskim; Braclaw — miasto na srodkowej Ukrainie.
4
run — tu: roslinnosc, trawy.
5
rozlog — dolina nieckowata o lagodnych zboczach.
6
roj — rodzina pszczol.
7
Rus — wschodnia Slowianszczyzna; tu: Ukraina.
8
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
9
Human — miasto na srodkowej Ukrainie, w XVII w. rezydencja magnatow Kalinowskich, twierdza polska.
10
liman — zatoka u ujscia doliny rzecznej do morza.
11
Niz a. Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
12
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
13
polanka — oboz kozacki.
14
de nomine (lac.) — z nazwy.
15
suhak — ssak kretorogi, spokrewniony z gazelami, dzis zyje tylko w Azji Srodkowej, w XVII w. mozna go bylo spotkac na terenie calej dzisiejszej Ukrainy.
16
wataha — tu: zbieranina uzbrojonych, groznych ludzi.
17
czambul (z tur. czapul: zagon) — oddzial tatarski, dokonujacy najazdow w glebi terytorium przeciwnika, w celu odwrocenia jego uwagi od dzialan sil glownych.
18
woloski — z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
19
Buczacki Jazlowiecki, Teodoryk (zm. 1456) — kasztelan halicki i kamieniecki, starosta podolski, obronca Podola przed Tatarami.
20
klangor — krzyk zurawia.
21
bodiak (ukr.) — oset.
22
bodiak (ukr.) — oset.
23
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
24
jezdzce — dzis popr. forma M. lm: jezdzcy.
25
rozegrywala — dzis popr.: rozgrywala.
26
oczeret (ukr.) — trzcina.
27
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
28
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
29
kapuza (z lac. caput: glowa) — futrzana czapka-uszanka.
30
arkan — bicz, sznur, uzywany przez Tatarow do walki; lasso.
31
chan — wladca tatarski.
32
rozkulbaczyc
