«Құйын-1986» деп аталды. Операцияны өткізуге 5700 адамнан тұратын Алматы горнизонының күштері мен құралы тартылды. Мұнан басқа КСРО ІІМ-нің арнайы ішкі әскерлері Фрунзе, Ташкент, Челябі, Новосибирь, Уфа, Свердловск, Тбилиси қалаларынан – барлығы 2169 адам жұмылдырылды7. «Ығыстыру операциясы» деп аталатын шаралар заңға қайшы, адамшылыққа жат әдіс-тәсілдерді пайдаланумен әрі ақтаушысы жоқ, мәнсіз қатыгездікпен жүргізілді. Солдаттар мен милицияның қимылы шабуылды тойтару не қорғаныс мақсатына емес, адамдарды қуалауға бағытталды. Ұрып-соғудың нәтижесінде қатысушылардың көпшілігінің қабырғасы сынып, іш құрылысының езіліп кетуі орын алды. 1,7 мыңнан астам адам дене жарақатын алды8. Билеуші топ оларды ұлтшылдыққа ұрынған бұзақылар деп айыптап, қанға бөктірді. 1986 жылы 18 желтоқсанда Қазақ КСР прокурорының орынбасары А.Д. Мызников бастаған тергеушілер тобы желтоқсан оқиғасына қатысушылардың үстінен қылмыстық іс ашуға қаулы шығарды.
Әсіресе 1987 ж. 5 қаңтарда Қазақ КСР прокуратурасының қазақтың қайсар ұлы Қайрат Рысқұлбеков үстінен қозғаған қылмыстық ісі тергеу тобы жүргізген істердің ішіндегі ең жан-түршігерлік іс еді. Қ. Рысқұлбековке: «Алаңда халық жасақшысы С.А. Савицкийді ұрып өлтірді», – деп жалған айып тағылды. Ол Савицкийді өлтірмегенін дәлелдеп баққанмен, жетекке алған қызыл жағалы жендеттер оның жауабына сенбей, ақыры кісі өлтіруші қылмыскер етіп шығарды.
Рысқұлбеков Қайрат Ноғайбайұлы (1966-1986 ж.)
1966 ж. 13 наурызда Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданында туды. 1973-1983 жылдары орта мектепте оқыды. 1984-1986 жылдары әскери міндетін абыроймен өтеді. 1986 жылдары Алматыдағы Сәулет-құрылыс институтына оқуға түсті. Қазақ КСР-ы Жоғарғы сотының қылмыстық істер жөніндегі коллегиясының төрағасы Е. Грабарниктің 1987 ж. 16 маусымдағы үкімімен Рысқұлбеков ең ауыр жаза өлім жазасы атуға бұйырылды. Зиялы қауым өкілдері КОКП Бас хатшысы М.С. Горбачев пен КСРО Жоғарғы кеңесі президумының төрағасы Громыконың атына Рысқұлбековтің жазасын жеңілдету туралы өтініштерін жолдады. Кейіннен Рысқұлбековтің ату жазасы амалсыздан 20 жылға бас бостандығынан айыру жазасымен ауыстырылды. Бірақ Рысқұлбеков Семей түрмесіне жеткізіліп, 1988 ж. 21 мамырда құпия жағдайда қастандықтан көз жұмды. Желтоқсан көтерілісінің бас құрбаны болған Рысқұлбеков еліміз егемендік алғаннан кейін Қазақстан Жоғарғы соты пленумының 1992 ж. 21 ақпандағы шешімімен толықтай ақталды. Оған «Халық Қаһарманы» атағы берілді.
Желтоқсан оқиғасының қайғылы беттерінің бірі – Қ. Рысқұлбеков, Е. Сыпатаев, Л. Асанова, С. Мұхамеджанова қазақтың өрімдей жас демократ жігіттері мен қыздарының қаза болуы.
Сыпатаев Ербол Мұқажанұлы (1964-1986 ж.)
1964 ж. 10 наурызда Алматы облысы Жаркент ауданының Еңбекші ауылында туған. Желтоқсан оқиғасының (1986) құрбаны. Орта мектепті бітіргеннен кейін 1981-1982 жылдары ауылдағы кеңшарда жүргізуші болып істеді. 1982-1984 жылдары Кеңес әскері қатарында болды. 1985 ж. Алматыдағы энергетика институтына оқуға түсті.
Шаханов М. Желтоқсан эпопеясы. – Алматы, 2011. – 88-91 б.
Шаханов М. Желтоқсан эпопеясы. – Алматы, 2011. – 37-б.
