шатах дрэў сноўдалі вароны. Усе планы былі дарэмныя. Нябожчыкаў тут пачалі хаваць нашмат раней, чым месца сталася афіцыйнымі гарадскімі могілкамі. Гэта быў некропаль-лабірынт, дзе магілы былі над магіламі, а памяць жабравала на пагосце.
На Кастусёвым плане значылася тры склепы справа ад касцёла. Ад аднаго застаўся падмурак, на месцы другога – паўзарослая яміна ад бомбы. Трэці, ацалелы, не меў блакітнага трохкутніка. На сметніцы ля цаглянай сцяны валяліся ржавыя крыжы, парудзелыя вянкі і расколатая мармуровая пліта з магілы былога мінскага губернатара. Карціну дапаўнялі свежыя яміны і барозны, быццам тут нядаўна гізавала сям'я дзікоў.
– Ну, што, будзем магілы Кастусёвай драцінай пароць? – з'едліва азваўся Марк. – Аррыгінальна я святкую заручыны.
Кастусь моўчкі садраў газеты са сталёвага «шчупа» – штыраў метр даўжынёй, з разметкай і завостраным канцом. Магда ўявіла, як гэты завостраны канец уваходзіць у мяккую магільную зямлю і ў… Не, далей лепш не дадумваць.
– Давайце напачатку ў той, ацалелы, склеп!
– Прыкметы не супадаюць, – змрочна сказаў Кастусь. – Дый і мінулы раз замок вісеў. У тым склепе трунары ды прыбіральшчыкі свае прылады звалілі.
– Склеп перабудоўвалі – увесь як у латках. Наверсе, ля даха, закладзена старымі цаглінамі. Нібыта і са слядамі фарбы ёсць… – Магдзе надта не хацелася пачынаць пошукі сярод магіл.
Да здзіўлення Кастуся, замок вісеў на клямцы, зачапіўшыся зламаным рагом. Унутры кавалкі старога лінолеуму, скрынкі, цэгла, рыдлёўкі, гнілыя анучы, бляшанкі ўтваралі на земляной падлозе кратэры і рыфы. Але ў гэтым адчуваўся парадак – падабенства ложкаў, пасярэдзіне нібыта столік з кавалка фанеры і цаглін. Пад «сталом» тры некранутыя бляшанкі рыбных кансерваў.
– Бамжы начавалі,– грэбліва скрывіўся Марк, падфутбольваючы нагой пустую бутэльку.
– Ды не, бамжы калоцца не будуць. Вунь шпрыцы… І піва з бляшанак не п'юць, – запярэчыў Кастусь. – А вось і правы кут… Ну і яміна! Ды што тут рабілася, гранату ўзрывалі, ці што?
– Вось гэтую? – Магдаліна трымала ў руках дзве жоўтыя жалязякі.
Кастусь выхапіў знаходку:
– Паловы ад снарада! Яшчэ першай сусветнай! Марк узяў адну з жалезак:
– І праўда. Стодваццацідвухміліметровы. Такімі з нямецкіх гаўбіц білі.
Магдаліна кінулася перабіраць смеццё.
– Шукайце ж! Яны былі тут, паперы! У гэтым снарадзе! Пошукі цягнуліся ўжо трэцюю гадзіну. Чэрвеньскі дзень доўгі, але ж і ён мусіў скончыцца. Вечарэла. Маладыя людзі нагадвалі ахвяр залатой ліхаманкі. Нават касцюмчык Марка, як гаспадар ні ашчаджаў яго, жывапісна прыўкрасілі брудныя пісягі.
– А-а-а! Га-га-га!
Гарлалі не вароны. Крык даносіўся з краю могілак. Вароны хмарай узляцелі над шатамі, але іх карканне не магло заглушыць галасы прыхадняў.
Людскія постаці рухаліся між помнікаў, быццам гулялі ў дзіўную гульню. Спыняліся, падскоквалі, тузаліся, набліжаючыся да склепа…
– Яны
