ухапіўся купец за голаў, пры гэтым злёгку зарыпела пад ім канапа. – Які жах, які жах і здзек з сумлення. Забілі ж Рамана Скірмунта!
– І яго?! Ай-яй! Госпадзе, ушануй і дай спачын душы яго! А ў Моладаве Генрыка з сястрой адправілі на той свет.
І зноў – момант цішыні, і Маня ўявіла, як дзед хрысціцца і чыніць малітву дзеля спакою душы знаёмага, добрага, больш за тое – знакамітага чалавека, які жыў у Парэччы. Маня чула ад бацькі пра таго памешчыка. І тут жа, беручы пад увагу словы пра глум і здзек, прыгадала нежывую руку, што тырчала з зямлі на лузе. Прыгадала таксама жахлівую пагалоску, якая хадзіла сярод дзяцей пра тое, што маладых хлопцаў са стшэльскім накропам камуністы лавілі і вывозілі за яўрэйскі могільнік пад Асаўніцу. Там яны сякерай адсякалі ім рукі, нажамі адразалі насы, вушы, языкі і іншыя органы, выколвалі вочы ды пакідалі іх у такім стане канаць.
У Мані болей сіл не ставала пра ўсё гэта слухаць. Прытупіўшыся, яе ўвага да гутаркі дзеда з напалоханым купцом Клямкам канчаткова згасла, і яна заснула.
Госць тым часам апавядаў дзеду пра падзеі ў Парэччы.
– Псямаць… Я вам скажу, шаноўны земляроб і пчаляр, шаноўны спадар Пісарчук: народ, які зводзіць пад корань такіх людзей, як Скірмунты, не заслугоўвае лепшага жыцця, чым быдлячае. То ж былі людзі, чыя культура і думкі сягалі за воблакі, але… Раман Скірмунт заўжды падкрэсліваў, што ён беларус, і дбаў пра сваё недалужнае племя. Даруйце, спадар Пісарчук, я не хачу абразіць вашы пачуцці… Але за Скірмунта і я абражаны. Ён меў зямлю?.. Так. Меў маёнтак?.. Вядома. Толькі той, хто ў ягоным маёнтку працаваў, адзін атрымліваў столькі, што забяспечваў усю сям’ю. Экс-плуа-татар?.. Псямаць! – Клямка сплюнуў.– Клянуся сэрцам Пілсудскага, не было б у іх стрэльбаў, і я кінуўся б на каторага, нажом перарэзаў бы горла! Асталопы забілі ў гэтых людзях тое, чаго самі не мелі і не маглі мець. Гніды! З-за іх праклён ляжа на ўсю вашу нацыю, калі яна яшчэ існуе. Ды гэта, бадай, не мой клопат, спадар Пісарчук. Праўда? Мой клопат – лахі пад пахі ды далей адгэтуль!
І ўсё ж Пятро Рамановіч засцярог госця і выправіў яго пад раніцу, пры гэтым даў купцу адрас знаёмага чалавека дзесьці за Варшавай, на выпадак, калі пан Клямка па першым часе не знойдзе для сябе якога іншага прытулку.
Туды ж, пакінуўшы свой маёнтак у Заазер’і, колькі дзён таму паехаў і пан Генрык Юргенсан; ён, праўда, пабываў у палоне ў чырвоных і быў абменены ў гандлі з палякамі на чырвонаармейцаў.
21
Вызваленчая армія наплывала на Усходнія Крэсы спакваля, расцякаючыся па ўсіх дарогах, што вялі на захад, даючы магчымасць польскаму войску адысці, ачысціць тэрыторыю Беларусі ад сваёй ляшай прысутнасці. Палякі ў бойку амаль не ўвязваліся. Тым не менш у чырвоных байцоў былі напагатове вінтоўкі і кулямёты, шаблі і штыкі, мінамёты і гарматы.
Амаль скрозь сустракалі іх хлебам-соллю і кветкамі.
У Моталі былыя падпольшчыкі для сустрэчы з чырвонымі наладзілі святочную браму пры ўездзе ў мястэчка, з пінскай стараны. А войска, рухаючыся адтуль, прашывала перш вёскі Парэчча і Моладава.
Чырвонаармейцы
