рознымі салдацкімі прыпасамі і кулямётамі размясцілася на прывал за Моталем, а астатнія былі размеркаваны па вуліцах мястэчка, адна спынілася акурат насупраць сядзібы Пісарчукоў. Дзед Пятро як можна лагодней павітаўся з гасцямі; сюды выйшлі і цікаўны сусед Абко і іншыя суседзі. Абко, трохі пераігрываючы самога сябе ў шчырых інтанацыях, прадэкламаваў:
– Дарагія таварышы, слаўныя чырвонаармейцы, дзякуй вам, што вызвалілі нас ад польскага ярма!
Яму адказаў салдат, які распрагаў коней:
– Ад ярма вызвалілі, а хамут надзенем!
Яго таварышы зарагаталі, аднак жарт атрымаўся акурат як тыя цукеркі з сакрэтам, якія любіла Маня, у ім было штось нечаканае для большасці жыхароў Моталя.
Абко сумеўся і крутнуў галавой на сухаватай шыі ўлева-ўправа, нібы ўнікаючы таго дакляраванага хамута.
– Хведар, няйначай, будуць праблемы, – сказаў ён другому – Бушкевічу Хведару, ціхмянаму і вытрыманаму на характар суседу.
– Пажывём – пабачым…
– Э-во-ой! А хлопцы ж якія! – уварвалася ў гурт мужчын бойкая маладзіца Германка. – Ці надоўга да нас?.. Го! А мо ажэнім каторага?
– Калі толькі сёння вяселле, то мы згодныя!
– Пашукаем нявестаў… Скажыце, а як у вас людзі жывуць?
Салдаты адказвалі ў тым жа тоне, памагаючы адзін аднаму:
– Добра!
– Бо нічога не маюць…
– А калі нічога няма – няма і клопатаў!
– То, можа, тут, за панамі, жыццё было лепшае, га? – спытаў азадачана той жа Абко.
– Там лепей, дзядзька, дзе нас няма!
Калі гамана трохі страціла сваю вастрыню, дзед Пятро і бабуля Аксіння павялі салдатаў, як сыноў сваіх, у хату. І Маня, гордая такімі гасцямі, суправаджала, разглядаючы кожнага з іх, палівала на рукі, калі яны мыліся, дапамагала маці і бабулі накрываць стол.
Чырвонаармейцы дружна ўпляталі ежу, смажанае сала з бульбай і агуркамі, тварог са смятанай і, уважаючы на шчодрую пачостку, хвалілі гаспадароў:
– О, у вас тут малая Амерыка: каўбасы, залітыя шмальцам, шынка вэнджаная!..
– А яшчэ і мёд!
– А што, у калгасах у вас гэтага няма? – пацікавіўся дзед Пятро.
– У калгасах няма, а такія моцныя сяляне перавяліся.
І тут прыгадаўся Пятру Пісарчуку расказ Ладзі Палто, які колькі гадоў назад пабываў у камуністычным свеце, вярнуўся і быў рады лушпіне.
– Я не буду вас уводзіць у зман, – сказаў гаспадар. – Што маю – не хаваю. Але і ў нас не ўсе сем’і так заможна жывуць.
Салдаты заўважылі чорную хустку на галаве ў нявесткі Пятра – Ганны. У аздобе гэтай хусткі асаблівай бледнасцю вызначаўся яе твар, схуднелы, але ўсё яшчэ прыгожы. Хтось з гасцей спытаў, ці не хворая яна.
– І так, і не, – быў адказ Ганны.
Нябога, яна пры гэтым усміхнулася, бадай, аднымі вуснамі:
– Хворая
