што па карэньнях бегаюць і дзелавіта аб нечым сваім клапоцяцца лясныя мурашы. А хвойкі – гэта травінкі, і на іх бачная цёмная вадкасьць – мабыць, гэта кроў. “Значыць, прайшло мала часу, як мяне гакнулі,” – падумаў хлопец. Страшным намаганнем ён прымусіў сябе прыўзняцца на руках, але тут жа паваліўся ад яшчэ больш страшнага, ламліва-маланкавага болю. І ўсё ж устаў, калоцячыся, як у ліхаманцы, палез наверх, з ямы. Левай рукой трымаўся за пругкае, варухлівае карэнне, бо правая рука гарэла, калола тысячамі вострых іголак. Вылез, упаў на жалудовую падсцілку, пагрызеную дзікамі, папоўз да края ўзгорка, дзівячыся, як змог забрацца сюды, на вышыню. Зноў страціў прытомнасць.
На гэты раз да свядомасці яго прывёў нейчы знаёмы голас. Ён гучаў не так, як звык яго чуць Даніла. І ён напружыўся, услухоўваючыся ў словы, што даносіліся знізу:
– Ваша міласць, дык як жа так?
У адказ пачулася кароткае гергетанне. І зноў жаласліва загучаў голас:
– Дзе ж мне яго шукаць?!
Рыкнуў той жа гергетлівы, і зноў заплакаў-зажаліўся знаёмы голас – дык гэта ж Гердзень!
– Ваша міласць! Мы ж тут усё абшукалі, а лес вялікі. Ён недзе пад кустом ляжыць, здыхае. А мне самому ўцякаць трэба, ды як жа гэта зрабіць без грошай?!
Даніла зразумеў: здраднік не атрымаў таго, што яму абяцалі, і гэта сталася з-за яго, Данілы. Не можа быць, каб нехта яшчэ ўцёк, апроч яго, каб некаму так пашанцавала, так пашупіла. Хлопец прыўзняўся, трымаючыся за шурпатую, нібы каменную кару дуба. Востры юнацкі зрок яго, хаця і затуманены болем, выгледзеў недалёка ўнізе, між дрэвамі, купку людзей. Гердзень стаяў перад чалавекам у чорным плашчы. Гэта яго голас даносіўся сюды, і Даніла чуў усё, што адбывалася на паляне. Угледзеў некалькі целаў, што валяліся ў траве, і сэрца яго сціснулася ад вострага болю – мабыць жа, і бацькі няма ў жывых! Узгадаў, як Гердзень, які паклікаў Сокала з паста, і ўцяміў імгненна, што той, клічучы на дапамогу, проста выманьваў бацьку, каб з ім расправіліся найперш. Тады ж узгадалася, як настойваў гэты пярэварацень на тым, каб у атрад узялі Данілу – мабыць, таму, што разлічваў: з маладзёнам справіцца лягчэй!
Чалавек у плашчы паблажліва паляпаў Гердзеня па плячы. Даніла прыжмурыў вочы, стараючыся разгледзець яго твар. І – на імгненне – той твар нібы наблізіўся. Сон гэта ці не? Ён бачыў, як цвёрда, нібы сваё, бярэ чалавек знаёмы куфэрак, які так беражліва везлі яны з Лідскага замка, і перадае некаму з нападоўцаў.
Чуецца нейчы голас:
– Gut, sehr gut, von Schomberg![25]
Чалавек у чорным плашчы задаволена ўсміхаецца, але тут жа пагрозліва паказвае Гердзеню ў бок лесу.
– Я прывяду сюды сваіх людзей. Гіцаль не ўцячэ…
– гучна клянецца той.
Пасля ўсе ўскокваюць на коней і знікаюць з вачэй, а Гердзень трасецца за імі, і глухі тупат капытоў па мяккай зямлі стукае ў галаву Данілы, як палка ў бубен.
І
Добра, вельмі добра!
