i obmacywały guzik, pętelkę, wgłębienie na buszłacie, strzepywały jakieś śmieci i ponownie nieruchomiały. Poeta tak długo umierał, że już przestał rozumieć, iż rzeczywiście umiera. Niekiedy pojawiała się, boleśnie i prawie dotykalnie przenikająca jego mózg, jakaś silna i prosta myśl – że ukradziono mu chleb, który położył pod głową. I było to takie okropne, oblewające żarem, że gotów był się kłócić, bić, przeklinać, szukać, udowadniać. Ale nie miał na to już sił i myśl o chlebie stawała się słabsza… I od razu zaczynał myśleć o czymś innym – o tym, że wszystkich powinni wywieźć gdzieś za morze, a statek z jakiegoś tam powodu spóźnia się, i jak to dobrze, że on jest tutaj. Podobnie łatwo i niepewnie zaczynał myśleć o wielkim znamieniu na twarzy sprzątającego w baraku. Przez większą część doby rozmyślał o tych wydarzeniach, które wypełniały tutaj jego życie. Przywidzenia, które pojawiały się przed jego oczami, nie były obrazami dzieciństwa, młodości, sukcesów. Przez całe życie gdzieś się spieszył. To wspaniale, że nie trzeba się spieszyć, że można myśleć powoli. I nie spiesząc się, myślał o wielkiej jednolitości przedśmiertnych ruchów – o tym, co zrozumieli i opisali lekarze – wcześniej, niż zrobili to artyści i poeci. Twarz Hipokratesa – to przedśmiertna maska człowieka, znana każdemu studentowi wydziału lekarskiego. Ta zagadkowa jednolitość przedśmiertnych ruchów posłużyła Freudowi za powód do tworzenia najśmielszych hipotez. Jednolitość i powtarzalność – to niezbędne ugruntowanie nauki. Tego, co jest w śmierci niepowtarzalne, poszukiwali nie lekarze, lecz poeci. Przyjemna była świadomość, że jeszcze potrafi myśleć. Głodowe nudności stały się już od dawna czymś zwykłym. I wszystko było dlań jednakowo ważne – Hipokrates, sprzątający ze znamieniem na twarzy i jego własny brudny paznokieć. Życie powracało do niego, to znów uchodziło, i wtedy umierał. Ale życie zjawiało się znowu, oczy się otwierały, pojawiały się myśli. Jedynie nie pojawiały się pragnienia. On już od dawna żył w tym świecie, gdzie często trzeba było przywracać ludziom życie – sztucznym oddychaniem, za pomocą glukozy, kamfory czy kofeiny. Martwy znów stawał się żywym. A dlaczegóż by nie? On wierzył w nieśmiertelność, w prawdziwą ludzką nieśmiertelność. Często myślał o tym, że całkiem po prostu nie ma żadnych biologicznych przyczyn, z powodu których człowiek nie miałby żyć wiecznie… Starość – to tylko uleczalna choroba, i gdyby nie to, do tej chwili niewyjaśnione, tragiczne nieporozumienie – to on sam mógłby żyć wiecznie. Albo do tego momentu, aż się zmęczy. On wcale nie zmęczył się życiem. Nawet teraz, w tym etapowym baraku, w tej „tranzytce”, jak czule wymawiali to słowo tutejsi mieszkańcy. To był przedsionek zgrozy i rozpaczy, ale w nim samym niczego takiego nie było. Przeciwnie, panował tu duch wolności, i wszyscy to czuli. Przed nimi był łagier, a poza nimi – więzienie. To był „pokój na drogę” i poeta rozumiał to.
Istniała jeszcze jedna droga do nieśmiertelności – Tiutczewa:
Szczęśliwy, kto odwiedził świat,
Gdy losy jego się ważyły.
Ale jeśli już, jak widać, nie uda mu się być nieśmiertelnym, zachowując ludzką postać, jako ktoś fizycznie istniejący, to na nieśmiertelność jako twórca zasłużył na pewno. Nazywano go największym rosyjskim poetą dwudziestego wieku i on często myślał, że tak jest naprawdę. Wierzył w nieśmiertelność swych wierszy. Nie miał swoich uczniów, ale czy poeci mogą ich ścierpieć? Pisał również prozę – słabą, pisał także artykuły. Ale, jak zawsze mu się wydawało, jedynie w wierszach odkrył coś nowego i ważnego dla poezji. Całe jego przeszłe życie było literaturą, książką, baśnią, snem i tylko dzień powszedni był prawdziwym życiem.
Myślało mu się o tym wszystkim bez jakichś wewnętrznych sprzeciwów, odbywało się to samo z siebie, gdzieś głęboko w nim utajone. Rozmyślania te pozbawione były pasji. Już dawno owładnęła nim obojętność. Jakie to wszystko było nieważne, jakaś „mysia krzątanina” w porównaniu z niedobrym ciężarem życia. Sam się sobie dziwił – jak on może tak myśleć o wierszach, kiedy wszystko zostało już zdecydowane, i on o tym wiedział bardzo dobrze, lepiej niż ktokolwiek. I któż to by mógł być? Komu on tu jest potrzebny i kto się może z nim równać? Po co więc należało to zrozumieć i po co on czekał… i zrozumiał.
W tych chwilach, kiedy życie z powrotem pojawiało się w jego ciele i jego na wpół otwarte, zmętniałe oczy zaczynały nagle widzieć, powieki zaczynały drżeć, a palce się poruszać – powracały również myśli i nie wydawało mu się, że są to już myśli ostatnie.
Życie pojawiało się samo, jak pełnoprawny władca; nie przywoływał go, a mimo wszystko wnikało w jego ciało, w jego mózg, przepełniało go podobnie jak wiersze, jak natchnienie. I znaczenie tego słowa po raz pierwszy ujawniło się przed nim w pełni. Wiersze były tą życiodajną siłą, dzięki której on żył. To właśnie tak było. On nie żył dla wierszy, on żył wierszami.
Teraz było to tak oczywiste, tak dotkliwie jasne, że natchnienie to właśnie było życie: przed śmiercią dane mu było poznać, że życie było natchnieniem, właśnie natchnieniem.
I cieszył się z poznania tej ostatniej prawdy.
Wszystko, cały świat równał się wierszom – praca, odgłosy końskich kopyt, dom, ptaki, skała, miłość – całe życie układało się w wiersze i wygodnie tam bytowało. I tak powinno być, gdyż wiersze były słowem.
Strofy wierszy i teraz powstawały z łatwością, jedna za drugą, i jakkolwiek od dawna już nie zapisywał ich i nie mógł zresztą tego robić, to słowa pojawiały się łatwo w jakimś zadanym i za każdym razem niezwykłym rytmie. A rym był czujnikiem, magnetycznym narzędziem odnajdywania słów i pojęć. Każde słowo było częścią świata, odpowiadało na wezwanie rymu, i cały świat przelatywał z prędkością właściwą elektronicznej maszynie. Wszystko krzyczało – weź mnie. Nie, to mnie! Niczego nie trzeba było szukać. Jedynie odrzucać. Jakby dwaj ludzie tu istnieli – jeden, który tworzy, włączywszy pełne obroty, i drugi, który wybiera i od czasu do czasu zatrzymuje rozpędzoną maszynę. I ujrzawszy w sobie dwóch ludzi, poeta pojął, że właśnie teraz tworzy prawdziwe wiersze. Cóż z tego, że niezapisane? Zapisać, wydrukować – wszystko to marność nad marnościami. To, co najlepsze – to bezinteresowne. Najlepsze jest to, co nie zostało zapisane, co powstało i znikło, roztopiło się bez śladu, i tylko odczucie twórczej pracy, której nie sposób z niczym pomylić, dowodzi, że powstał wiersz, że powstało piękno. A może się myli? Czy jego twórcza radość nie niesie w sobie błędu?
Przypomniał
