«Люідор» і спажыць нашыя ласункі недзе на сонейку, проста на лавачцы. Мае нямецкія госьці з сумневам паглядзелі праз халоднае каламутнае шкло на зьмярцьвелыя, нібы плястыкавыя прысмакі, з уздыхам зірнулі на мяне – і адмовіліся. Яны ўжо даўно марылі пра тое, як мы паабедаем у цэнтры, у «Васільках» – нармальнай чалавечай ежаю. Я пачуваўся расчараваным.
І тады я прапанаваў гасьцям пайсьці да маёй школы.
Звонку школа выглядала ціхай, яна мружылася ўсімі вокнамі і пазяхала, па пустым двары вецер ганяў плястыкавыя пакеты. Напэўна, былі вакацыі. Мы спыніліся перад уваходам, я пачаў нешта расказваць, немцы дасталі фотаапараты – і тады на ганак выйшаў вартаўнік.
«Что это вы тут снимаете? Уберите фотоаппараты!»
«Школу. Я тут вучыўся».
Ён крыху памякчэў. Магчыма, ён вучыўся разам са мной. Але ў твар мы адзін аднаго ня ведалі. Мы ведалі толькі гэты будынак: абодва, да апошняга закутка.
«Из какой вы газеты?»
«Я проста паказваю нямецкім гасьцям сваю школу. Гэта забаронена?»
«Иностранцы? Ну вообще-то да, запрещено. Нужно взять разрешение».
Я пераклаў. Немцы схавалі камэры. Мая школа не прызнавала мяне. Пазнавала, я бачыў – але не прызнавала. Як пакрыўджаная радзіма, яна была зусім блізка – і не пускала на свой бераг. Ёй было напляваць, кім я стаў пасьля таго, як апошні раз сышоў уніз па яе сходах. Кім-кім? Абы-кім. Пасьпяховыя людзі стараюцца пражыць жыцьцё так, каб школа заўжды была паблізу, каб не выходзіць з зоны яе прыцягненьня.
Школу трэба бачыць, трэба памятаць, а не апісваць і фоткаць. Вадзіць да яе чужых – ужо здрада. Школа – стратэгічны аб’ект асобага прызначэньня. Была. Ёсьць. Будзе.
Шабаны
Так, дзевяностыя я сустрэў школьнікам. І жыхаром Шабаноў – раёну, які яшчэ доўга будзе наводзіць жах на ўвесь горад: і сам па сабе, і як вобраз змрочнага індустрыйнага гета, у якім пануюць гвалт, савок, кіч, алькагалізм і беспрасьветнасьць.
Як выглядалі Шабаны на пачатку дзевяностых? Гэта было нагрувашчаньне шэрых дзевяціпавярховых бэтонных скрыняў, у ценю якіх нясьмела расьлі, хаваючы голыя галовы ў плечы, чэзлыя маладыя дрэўцы, і поўзалі па вузкіх разьбітых дарожках «жыгулі» і «масквічы». Зямля, пакрытая тоўстым слоем утаптаных недапалкаў і бітага шкла. Смурод са станцыі аэрацыі. Гразь, якая не высыхала нават летам, вялізныя пусткі і катлаваны, засьмечаныя лясы і ўзьлескі, разьбіты асфальт вуліц, якіх тады было афіцыйна толькі дзьве і якія губляліся ў лябірынце аднолькавых будынін. Выбухі з палігону, ад якіх трэсьліся шыбы ў вокнах нашай кухні. Паўсюль сноўдалі «абарыгены», нецьвярозы рабочы люд з МАЗу і трактарнага, зь зямлі тырчала нейкае жалезьзе, на даляглядзе праступалі з туману коміны заводаў. Бойкі: шабаноўскія супраць вясковых, новыя Шабаны на старыя, прыхадні супраць сваіх. Вырваныя з лавак на двары дошкі, салдацкія рамяні, жалезныя пруты – каб махацца. Дзьве-тры дзяржаўныя крамы, у якіх мала што можна было
