dylemat Antygony w dramacie Sofoklesa w konflikcie z Kreonem (zob. Bryk 2013, s. 85–93).
36
Zob. krytykę na przykład w (Kekes 2003, s. 46–55, 73–94, 170–199).
37
Przeczuwał to w nieco innym ujęciu Alexis de Tocqueville w Demokracji w Ameryce, nie tylko dostrzegając tendencje łagodnego, egalitarnego despotyzmu w demokracji, de facto liberalnej, lecz także wskazując, że drogą do tego jest współgrający z nim metafizyczny panteizm – coś, co można by obecnie określić mianem „metafizyki zachodniego buddyzmu”, czyli szeroko pojętej metafizyki New Age, wzmacniającej autokreację moralną i subiektywizację praw (zob. Delsol 2009, s. 159–166).
38
Poza Konstytucją 3 Maja, która była jeszcze konstytucją feudalną, czyli rozróżniającą prawa stanów i nieoperującą pojęciem równości obywatelskiej. W części dotyczącej ustroju politycznego była to już jednak konstytucja oparta na nowoczesnych zasadach liberalnego konstytucjonalizmu (zob. Palmer 2014, s. 307–325).
39
Taka „sakralizacja” konstytucji nastąpiła szczególnie wyraźnie w dwóch krajach, w obu ze względu na specyficzny polityczny moment fundacyjny: w Stanach Zjednoczonych z pierwszą spisaną konstytucją liberalną dla nowego narodu o pretensjach uniwersalistycznych i w Republice Federalnej Niemiec, która musiała zdefiniować się jako społeczeństwo i jego dotychczasowa kultura na nowo, ze względu na skompromitowane dziedzictwo historyczne, na podstawie tak zwanego patriotyzmu konstytucyjnego. W sprawie Stanów Zjednoczonych zob. (Kammen 1986); odnośnie do Niemiec zob. (Krasnodębski 2006).
40
To podejście reprezentowała w dużej mierze na przykład myśl starożytna po okresie klasycznym aż do św. Augustyna (zob. Schall 1987, s. 63–76).
41
Z nieco innej perspektywy podejmuje ten problem wybitny esej późniejszego papieża Benedykta XVI (Ratzinger 2000).
42
Dla Leo Straussa filozofia polityczna jest próbą zastąpienia opinii o naturze spraw politycznych wiedzą o naturze rzeczy politycznych (zob. Strauss 1988, s. 10–12).
43
Na temat różnic między chrześcijańskim a liberalnym pojęciem sumienia zob. (George 2013, s. 106–114, 155–164).
44
Już jednak w 1636 roku jeden z sędziów w Lent Assizes w York miał rzec, że w niektórych sprawach sędziowie stoją ponad aktami parlamentu (Gough 1955, s. 73).
45
Znakomite przedstawienie różnic zob. (Kraynak 2001, s. 205–206).
46
Stąd konstytucja amerykańska należy do dokumentów nowoczesnego konstytucjonalizmu, ale już stalinowska nie, bo czyni władzę arbitralną dysponentem treści, procedur i instytucji w niej zawartych; nie jest zatem rządem ograniczonym.
47
Na temat liberalnego obniżenia horyzontu oczekiwań wobec władzy politycznej zob. (Diamond 1986, s. 75–108).
48
W Polsce po 1918 roku nie utworzono specjalnego sądownictwa konstytucyjnego, a sądom powszechnym oraz szczególnym zakazano badania konstytucyjności ustaw „należycie ogłoszonych” (art. 81 Konstytucji Marcowej).
49
Sztandarowym przykładem takiego postmodernistycznego konstytucjonalizmu jest decyzja Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych z 1992 roku Planned Parenthood v. Casey, a także decyzja sędziego federalnego sądu apelacyjnego dla Trzeciego Obwodu Maryanne Trump-Barry w roku 2000, w sprawie Planned Parenthood v. Farmer (220 F.3d 127, at 143, 26 lipca 2000 roku) w sprawie tak zwanej partial birth abortion, czyli aborcji w trakcie porodu. Według Barry nie miało być rodzone żadne dziecko, i żadne dziecko nie było „rodzone”, ponieważ kobieta dążąca do aborcji nie chciała go urodzić. Status dziecka zależy zatem wyłącznie od jego moralnego zdefiniowania przez kobietę (drogą autokreacji) (zob. też Arkes 2002, s. 275–276).
50
To stary mit Rousseau. W nowoczesności nadał mu niezwykle wyrafinowaną i uwodzącą moc Theodor Adorno w Osobowości autorytarnej, definiując katastrofę XX wieku jako kulminację całości kultury europejskiej i jej instytucji, od państwa narodowego począwszy, a na rodzinie skończywszy, przygotowującej podglebie pod zbrodnie, z których należy teraz ostatecznie jednostkę „wyzwolić”.
51
Następstwem niskiej frekwencji wyborczej są rządy mniejszości (por. Raciborski 2001, s. 12; por. także Cześnik 2007, s. 214 i n.).
52
Por. [https://kultura.gazetaprawna.pl/artykuły/1040176,przemówienie-ministra-becka.html].
53
Art. 47 Konstytucji stanowi, że każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego.
54
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. K 41/02.
55
W myśl tego artykułu władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
56
Tak w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. K 8/04.
57
Tak w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. K 8/04.
58
Na temat definicji globalizacji por. (Bhagwati 2004, s. 3).
59
W 2007 roku w postanowieniach Facebook’s privacy policy znajdowało się stwierdzenie wskazujące, że korzystanie z Facebooka jest równoznaczne ze zgodą na przekazanie prywatnych danych do Stanów Zjednoczonych i przetwarzanie ich tam, co może obejmować przekazanie innym korporacjom, prawnikom, agentom lub agencjom rządowym (por. [http://www.guardian.co.uk/technology/2008/jan/14/facebook]).
