vir sy mooi sonsopkomste en -ondergange. Dit was asof die rooigekleurde weste saans ’n groot kalmte oor die basis gebring het. Hoewel dit ’n stowwerige plek was, was dit tog altyd ’n baie welkome gesig wanneer die helikopters die operateurs ná ontplooiings daar afgelaai het.
Recce-spanne het onafhanklik geopereer en met valskerms geinfiltreer, waarna hulle dan met Alouette-helikopters onttrek is. Die doel van die ontplooiings was om die vyand met aggressiewe gevegspatrollies aan te val en hul logistieke steun te ontwrig. Venter het die meeste van sy tyd aan bevel-en-beheer bestee. Hy het dus elke dag baie tyd in ’n Rhodesiese Lynx-vliegtuig deurgebring waarmee hy die Russian Front deurkruis het. Die Lynx, met sy outydse push and pull-konfigurasie, was baie lawaaierig. Die vlieëniers was altyd vars en is telkens ná twee weke aan die Russian Front afgewissel.
Venter het dag vir dag Telstar20 gevlieg om kommunikasie te bewerkstellig en verkenning te doen. Hy het oorhoofse dekking verskaf vir Alouette-helikopters en Dakotas wanneer hulle met valskermtroepe ingevlieg het en daarna weer geëksfiltreer het. Die Lynx was bewapen met twee .303- Browning masjiengewere wat bokant die kajuit gemonteer was asook met twee 37 mm- Sneb missiellanseerders met vier missiele aan elke vlerk. Hulle het ’n paar keer oos van Mapai voertuie aangeval en dikwels tydens Dakota-valskerminfiltrasies lugsteun verskaf wanneer die Dakotas vuur getrek het.
Dakotas het altyd vuur getrek oor die Limpopo-vallei waar Russiese DShK 12,7 mm-masjiengewere ontplooi was. Die Lynx het dan op die wapenstellings afgeduik en hulle met die “swaar” wapens bestook. Dit het die gewenste effek gehad want die Lynx het die teiken geword en die Dakota kon in baie minder gevaar voortvlieg.
Om die Alouette-helikopters oorhoofse steun te gee, moes Venter-hulle die 23 mm-lugafweerkanonne wat by die spoorwegstasies en by Mapai ontplooi was, ontduik. Hulle het die Alouette-vlieëniers gehelp met navigasie omdat dié slegs die spoorlyn gevolg het. Wanneer hulle naby ’n stasie kom, het Venter-hulle die Alouettes dan om die stasie gelei en wanneer hulle verby was, weer terug na die spoorlyn toe.
Die 23 mm-lugafweerkanonne se effektiewe plafonhoogte was 1 400 m en die Telstar het net bokant dit gevlieg. Hulle het byna daagliks 23 mm-plofkoppe om en onder hulle sien ontplof, wat baie senutergend was. Wanneer dit bewolk was, het hulle net onder die wolke gevlieg. Sodra hulle vuur trek, het hulle opgewip tot binne die wolke, welwetende dat hulle steeds binne trefafstand was.
In die Telstar het hulle baie ou valskerms aangehad en op die valskermdoeke gesit. Venter het ook sy gevegsuitrusting sowel as sy AK47 aan sy lyf gehad en hy en die vlieënier was gereed om te spring indien nodig. Hy het egter nie geweet hoe hy by die vliegtuig sou uitkom nie weens die uitrusting en wapen aan sy lyf. Vanweë al die ure in die lug kon Venter teen hierdie tyd self ook al die vliegtuig hanteer ingeval ’n noodsituasie sou opduik. Hy was volgens hom in staat om die vliegtuig te beheer tot op die finale aanloop.
Die vlieëniers saam met wie hy gevlieg het, was jonk en waaghalsig, so ook die Alouette-vlieëniers wat onverskrokke was en noodonttrekkings onder baie gevaarlike omstandighede uitgevoer het. Hulle het soms weens te min brandstof in die bos geland sonder dat hulle presies geweet het waar hulle is. Soms kon dit selfs in Mosambiek gewees het. Die Lynx het dan Alouettes met brandstof na die gestrande Alouette gelei. ’n Hele paar vlieëniers en bemanning van die SA Lugmag het tydens die Rhodesiese konflik Alouette-helikopters gevlieg. Onder hulle was kapt Dave Atkinson wat met ’n Honoris Crux-dekorasie vereer is – ’n onverskrokke vlieënier en ou vriend van 1 Recce wat nie geskroom het om Recce- en SAS-spanne onder vyandelike vuur op te pik nie.
Kapt Arthur Walker was ook in Rhodesië ontplooi as Alouette-helikoptervlieënier. Die Honoris Crux Goud (HCG) is later aan hom toegeken vir sy onverskrokke optrede tydens ’n operasie op 15 Januarie 1981 in Angola. Later daardie jaar, op 29 Desember, onderskei hy hom weer tydens ’n operasie in Angola en word met die HCG-balkie vereer. Walker het dus twee keer die HCG ontvang en was die hoogs gedekoreerde soldaat in die SAW.
Net ses HCG-dekorasies is in Suid-Afrika uitgereik. Een van 5 Recce se operateurs, kpl Gabriel Fernando, is ook met die HCG vereer. Fernando het syne (HCG no 3) postuum ontvang vir sy optrede in aksie op 1 Augustus 1980. Walker het HCG no 4 plus balkie ontvang as lid van die lugmag; die leër het drie HCG-medaljes ontvang en die vloot een wat aan eerste bootsman Paul Burger Whiley toegeken is. Omdat Walker twee ontvang het, is no 5 die laaste nommer van die HCG wat toegeken is.
* * *
Op 4 Januarie 1978 sneuwel okpls CF Mennigke en C de Wilzem in ’n vyandelike hinderlaag – die eerste operateurs van 1 Recce wat in Rhodesië sterf. Op 28 Januarie 1978 sterf kpl Manuel Ganhão, ook van 1 Recce, tydens ’n hinderlaag wat die span onder leiding van lt Kokkie du Toit lê. Du Toit se span het ’n spoorwegsubstasie aangeval en die vyand het gevlug. Frelimo het vinnig opgevolg en hy besluit om ’n hinderlaag vir hulle te lê. Ganhão word in die hewige vuurgeveg noodlottig getref. Maar Du Toit en sy span wis nie dat die Frelimo’s wat in hul hinderlaag beland het, slegs die verkenningspan was van ’n veel groter opvolgspan nie. In die daaropvolgende gevegte met die groter groep laat spaander Du Toit-hulle terwyl hulle Ganhão se lyk uitdra.
Volgens SW Fourie was hulle ’n groot span van sowat tien man21 wat ontplooi is: “Dit was van die eerste ontplooiings van 1 VR. Ons het in die nag ingespring en soos gewoonlik was die landing sagter as jy ’n boom tref. Aan die Russian Front het ek gou geleer jy stamp binne twee dae ’n kontak. Die terrs was goed met spoorsny – ons het in elk geval sulke diep spore in die sagte sand getrap dat tekkieboots nie gehelp het nie. Ek onthou een nag het Kokkie my wakker gemaak en gesê ek moet my Puma-jagmes en Beta-liggie vat en die paddas gaan uitsort wat heelaand kwaak. Ons sou toe later agterkom dat jy omtrent 30 minute ver moet loop voor jy by die paddas uitkom.
“As junior operateur in die span was dit my ‘voorreg’ om die Syncal 30/TR 48-radio te dra. Ons was in die omgewing van die treinspoor, besig om in ’n formasie te loop, toe ons ons heel eerste kontak slaan. Net voor die skote klap, het ek ’n boskraai hoor roep – daai kras geluid sou my altyd bybly en vir die res van my lewe aan daardie dag herinner. Ek het terselfdertyd die eerste terr in my lewe gesien. Hy het geel gelaatstrekke gehad en ook die olive green cammies [kamoefleerdrag] gedra. Daai breukdeel van ’n sekonde terwyl ek gewonder het hoekom is hy geel, het amper my lewe gekos. In die oor-en-weer-skietery wat gevolg het, is Manuel Ganhão dood. Dit was baie sleg vir ons om ’n buddy te verloor en die helikopter moes hom kom uitlig.”
Maar dit was nie die span se laaste ongeval nie. Kort daarna, vroeg in Februarie 1978, vind die aanval op die spoorlyn in die omgewing van Madulo-pan plaas en word lt Kokkie du Toit deur ’n gewonde Frelimo doodgeskiet (die voorval waarvan aan die begin van die hoofstuk vertel word).
Getrou aan Recce-tradisie het hulle Du Toit met ’n groot gesukkel uitgedra terwyl ’n groot groep Frelimo’s kort op hul hakke was.
Een van die spanleiers, sers Louis Klopper, bevestig dat dit die modus operandi was om bykans tydens alle ontplooiings aan die Russian Front deur ’n oormag gejaag te word: “Dit was die patroon van die ontplooiing … spring met ’n span van ses tot agt man in, doen die aanval en word dan byna onmiddellik deur ’n Frelimo-oormag – soms tot kompaniesterkte – in opvolgoperasies agternagesit.”
Tydens die laaste ontplooiing van Du Toit se span besoek 1 Recce se bevelvoerder, kmdt Jakes Swart, die groep op Buffalo Range. Maj Hennie Blaauw, Alpha-groep se bevelvoerder, en kapt Woody Woodburne, SSO Ops Vloot, vergesel Swart. Blaauw het hom kom oriënteer om bevel by Venter oor te neem en was in die Tak HK toe Du Toit se span radiokontak maak en bevestig dat hulle so pas ’n kontak gehad het (dit was die hinderlaag).
Blaauw verlaat ’n paar minute later die Tak HK en hy, Swart en Venter staan ’n entjie weg en gesels toe die seinoffisier, lt Bam de Wet, vinnig naderkom. Hy het pas ’n berig van Du Toit se span ontvang dat dié noodlottig gewond is, sê De Wet.
Met
