na realizację programów lub projektów finansowanych z udziałem środków Unii Europejskiej.
Wśród wydatków bieżących budżetu państwa podstawową kategorią są wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej. Mają one charakter rosnący, co wynika ze stałego wzrostu zatrudnienia w państwowych jednostkach budżetowych oraz z rokrocznych podwyżek wynagrodzeń, uposażeń i wysokości nagród (dodatkowych wynagrodzeń). Wielkość, a zwłaszcza wzrosty tych wydatków doznają różnego rodzaju ograniczeń prawnych. Jednym z nich jest zastosowanie w stosunku do nich oraz pochodnych od wynagrodzeń i innych wydatków bieżących jednostek sfery budżetowej od 2012 roku do 2014 roku tzw. tymczasowej dyscyplinującej, a następnie tzw. stabilizującej reguły wydatkowej. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych (określoną w zmianie ustawy w Dz.U. z 2013 r. poz. 1646) kwota wydatków budżetu państwa na zadania publiczne nie może być większa niż kwota środków planowanych na ich realizację w roku poprzednim, powiększona w stopniu odpowiadającym prognozie średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych na dany rok budżetowy, przyjętego w założeniach, stanowiących podstawę do prac nad projektem ustawy budżetowej, powiększonego o punkt procentowy.
Zastosowanie reguły dyscyplinującej, która miała charakter tymczasowy, następnie stabilizującej obowiązującej obecnie, okazało się konieczne wobec wzrostu tych wydatków i konieczności zahamowania szybkiego wzrostu długu publicznego w Polsce.
Istotną grupą wydatków są wydatki związane z wypłatą świadczeń z ubezpieczenia społecznego i inne wydatki o charakterze socjalnym. Do wydatków tych zalicza się wydatki klasyfikowane w dziale „Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i opieka społeczna” oraz np. dotacje do dopłat do ulgowych przejazdów w transporcie kolejowym oraz autobusowym, dotacje do dopłat do posiłków sprzedawanych w barach mlecznych, dotacje do Funduszu Kościelnego (w tym opłacenie składek ubezpieczeniowych za osoby duchowne). Wydatki te angażują ponad 1/3 budżetu państwa. Wydatki na cele społeczne w Polsce, z uwagi na ich zbyt szeroki zakres, rozbudowane formy i nadużywanie w praktyce, wymagały reform. Zmiany prawa zostały zainicjowane w 2003 roku. W ich wyniku wydatki na cele społeczne w 2004 roku się obniżyły. Spadek ten był jednak przede wszystkim wynikiem zmiany zasad finansowania refundacji ubytków dochodów FUS z tytułu przekazywania części składek do OFE. Od 2006 roku wydatki te jednak systematycznie wzrastają.
8. POLITYKA FINANSOWA
8.1. Istota polityki finansowej
We współczesnych gospodarkach coraz większe znaczenie ma polityka społeczno-ekonomiczna i finansowa; uważa się nawet, iż panuje obecnie prymat polityki nad prawami ekonomicznymi (jako odrzucenie determinizmu ekonomicznego i reguł matematycznych na rzecz woli politycznej w tych sferach).
Dziedzina finansów publicznych, system finansów publicznych, a zwłaszcza prawo finansowe, są zawsze ściśle związane z polityką finansową. Polityka finansowa państwa jest odbiciem polityki społeczno-ekonomicznej, w tym polityki makroekonomicznej, realizuje jej podstawowe cele. Cele te i środki ich realizacji określa władza publiczna. Ma ona więc w odróżnieniu od gospodarki (rzeczywistości procesów realnych) charakter subiektywny („życzeniowy”). Jest odzwierciedlona przede wszystkim w strategiach, programach makroekonomicznych, ustawach i planach finansowych władz publicznych przyjętych na przyszłe okresy i określa instrumenty realizacji jej celów. Często strategie te i programy określane są nazwami własnymi, np. „Europa 2020”, „Biała księga podatków”, w Polsce zaś był to rządowy program przyjęty przez Parlament „Strategia dla Polski”, obecnie kierunki rozwoju gospodarczego wskazuje przyjęty przez rząd program „Plan na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”.
Polityka ekonomiczna każdego współczesnego państwa o gospodarce mieszanej i będące jej narzędziem prawo finansowe powinny zmierzać do realizacji czterech celów:
1) stałego wzrostu gospodarczego,
2) ograniczenia inflacji,
3) ograniczenia bezrobocia oraz
4) równowagi bilansu płatniczego.
Podstawowym celem polityki finansowej państwa jest też doprowadzenie do stabilności makroekonomicznej ze wzrostem gospodarczym, z niską inflacją, a w szczególności do równowagi finansów publicznych.
Osiągnięciu tego stanu służą: instrumenty finansowe i działania podejmowane w polityce makroekonomicznej i finansowej oraz kształtowanie systemu prawnego, które wyznaczają jej ramy.
Polityka finansowa nie jest wyłączną domeną organów państwa i samorządu terytorialnego, może być prowadzona na każdym szczeblu władzy i administracji publicznej, w różnej skali, dotyczyć różnych zadań, realizowana może być na terytorium całego państwa lub lokalnie, w krótkim bądź dłuższym okresie. Cele mogą mieć charakter strategiczny (nadrzędny) lub drugorzędny (odcinkowy, doraźny), długookresowy lub krótkookresowy (bieżący), natomiast środki ich realizacji, które mogą też równocześnie stanowić samoistne cele niższego rzędu, mogą być różnorodnymi instrumentami polityki finansowej. Każdy z podmiotów publicznych, prowadząc politykę finansową, w wyznaczonym prawem zakresie, we własnym interesie publicznym (społecznym), dokonuje subiektywnego wyboru celów, środków i metod, które służą jej realizacji. O skuteczności określanej i wdrażanej polityki finansowej decyduje właściwy, świadomy ich wybór, bazujący na badaniach teoretycznych, w tym analizach ekonomicznych oraz na praktyce.
Ze względu na zakres działania oraz metody w ramach polityki finansowej można wyróżnić np.: politykę budżetową (nazywaną też obecnie w Polsce – polityką fiskalną, od pojęcia ang. – fiscal policy), politykę podatkową, politykę kredytową, politykę celną, politykę pieniężną i walutową, politykę nadzoru nad rynkami finansowymi, politykę makroostrożnościową banków centralnych oraz politykę regulacji nadzoru, kontroli i audytu czy politykę dewizową. Ich cechą jest wzajemne przenikanie się, w szczególności polityki fiskalnej i pieniężnej (ang. policy mix) i wspólny cel – dostarczanie środków finansujących dobra i usługi wspierające rozwój gospodarki realnej i rozwój społeczny.
Wszystkie te rodzaje polityki finansowej (polityk) można dzielić według zróżnicowanych kryteriów. Na przykład w ramach polityki budżetowej można wyróżnić politykę kształtowania wynagrodzeń sfery budżetowej, politykę stabilizacyjnych reguł fiskalnych, politykę dotacji budżetowych dla jednostek i instytucji, politykę dopłat z budżetu państwa do kredytów preferencyjnych, udzielania budżetowych poręczeń i gwarancji, obsługi (zarządzania) zadłużenia publicznego, finansowania inwestycji z budżetu państwa oraz z budżetów jednostek samorządu terytorialnego czy politykę regionalną – współfinansowania projektów (zadań) pokrywanych w części ze środków Unii Europejskiej.
Należy dodać, że polityka przyjmowana i realizowana w innych dziedzinach (np. w dziedzinie obronności, ochrony zdrowia lub polityki społecznej) łączy się z polityką wydatków publicznych w związku z koniecznością, w przypadku jej realizacji, przeznaczenia odpowiednich środków na jej cele, np. wyrażana w unijnej „Globalnej Strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej” z 2016 roku oznacza w rezultacie politykę zwiększenia wydatków na ten cel o 5 mld euro rocznie na zamówienia w sektorze obrony w budżetach UE oraz 500 mln euro na innowacyjne technologie związane z obronnością.
8.2.
