Lotnictwo ma ustalić miejsca dyslokacji samolotów przeciwnika oraz rejony koncentracji jego sił lądowych i je zniszczyć, lecz w odległości nie większej niż 100–150 kilometrów. Nie chcę już dalej cytować tego „rozkazu”, z którego wyciągnąłem wniosek, że Timoszenko sytuacji nie zna, a raczej, że nasze kierownictwo nadal nie miało pewności, czy ma do czynienia z prawdziwą wojną, czy może z nieporozumieniem72.
Przeczytałem meldunek operacyjny Sztabu Generalnego i od razu zobaczyłem, że sprawy mają się zupełnie inaczej. Komunikat radiowy brzmiał: „Niemieckie wojska regularne w ciągu 22 czerwca prowadziły walki z oddziałami ochrony pogranicza Armii Czerwonej z nieznacznym powodzeniem na niektórych kierunkach”.
I dalej: „W drugiej połowie dnia z nadejściem oddziałów polowych Armii Czerwonej ataki wojsk niemieckich w większości przypadków zostały odparte, ze stratami dla przeciwnika”. Niestety, nie można było powiedzieć prawdy, że Niemcy zajęli już szereg naszych miast – Lwów, Brześć i inne – i szybko poruszali się po naszej ziemi.
Przy końcu dnia dowiedziałem się, że Mołotow wezwał do siebie ambasadora Niemiec Schulenburga o godzinie 5.30 rano, kiedy działania wojenne prowadzono już powszechnie. Schulenburg poinformował, że Niemcy i ZSRR są w stanie wojny.
Internowaliśmy personel ambasady, wystawiając stosowną ochronę…
Tego samego dnia zamieszkaliśmy w gmachu ministerstwa i więcej już własnego domu nie widziałem. Moja rodzina wraz z innymi wyjechała do Kujbyszewa.
Rozdział 4
„ZOSTAJĘ GŁÓWNYM REZYDENTEM” Czerwiec–grudzień 1941 roku
Już w piątym dniu po niemieckiej napaści, 27 czerwca, w Moskwie wprowadzono stan wojenny. W przeddzień ludowy komisarz bezpieczeństwa Mierkułow ogłosił „stan gotowości mobilizacyjnej dla całego aparatu czekistowsko-operacyjnego NKGB-UNKGB” 73.
Jako jeden z kierowników łubiańskiego resortu Sierow doświadczył na sobie tego „stanu gotowości mobilizacyjnej”. Tygodniami nocował w gabinecie lub przebywał w delegacjach.
Od pierwszych dni powierzano mu najbardziej skomplikowane i trudne, czasem niewykonalne zadania. Nieprzypadkowo, kiedy 20 lipca NKGB i NKWD zostają połączone w jednolity organizm pod kierownictwem Berii, który pełni też obowiązki wiceprzewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych oraz Głównego Komitetu Obrony, Sierow zostaje jego zastępcą.
Sierow dowodzi wojskami oraz Głównym Zarządem Ochrony Zaplecza NKWD. Jest jednym z założycieli Centralnego Sztabu Ruchu Partyzanckiego, ideologiem tworzenia oddziałów dywersyjnych.
Z rozkazu Głównego Komitetu Obrony Sierow regularnie lata do Leningradu, Donbasu i Kujbyszewa dla wykonania zadań specjalnych. Zapisał też w swym życiorysie kilka niezbyt chlubnych kart – jemu właśnie powierzono dokonanie pierwszej w historii wojny masowej deportacji: w sierpniu 1941 roku wysiedla do Kazachstanu sowieckich Niemców z Powołża.
Linia frontu tymczasem zbliża się do stolicy. W najbardziej krytycznym momencie, 13 października, Sierowa mianują szefem ochrony NKWD rejonu moskiewskiego. Zadanie – „zaprowadzenie twardych porządków na zapleczu”. Sierow prawie stale znajduje się na wysuniętych odcinkach frontu.
W przypadku poddania Moskwy wrogowi Sierow ma pozostać w stolicy jako nielegalny rezydent NKWD. Decyzją GKO i osobiście Stalina właśnie on stanie na czele „piątki”, czyli grupy „do wykonania zadań specjalnych w przedsiębiorstwach Moskwy i obwodu moskiewskiego”: organizacji podpaleń, wybuchów i awarii w ponad 1100 stołecznych zakładach, które nie powinny wpaść w ręce wroga.
Jak widać, Stalin darzył Sierowa zaufaniem i uważał za skutecznego działacza: nieskutecznych tak się nie obciąża, „zaprzęga się tych, co ciągną”. W notatkach czytamy o siedmiu jego spotkaniach ze Stalinem od czerwca do grudnia 1941 roku. Nie każdy marszałek czy ludowy komisarza mógł dostąpić takiego zaszczytu ze strony wodza.
Zaszczyt taki miał jednak i swoją drugą stronę – wystarczyło jeden raz zawieść, by popaść w niełaskę…
Jak mawiał sam Stalin, „czekista ma tylko dwie drogi – awans lub więzienie” 74.
„Nastrój okropny…”
22 czerwca W.M. Mołotow wystąpił w radiu w imieniu rządu sowieckiego z apelem do narodu, by obronił ojczyznę przed wiarołomną napaścią faszystowskich agresorów…
Wystąpienie mi się podobało. Powiedział wszystko, co należało i jak należało.
Następnie ogłoszono postanowienia Prezydium Rady Najwyższej ZSRR o stanie wojennym w całym kraju oraz mobilizacji roczników 1905–1918.
Tego samego dnia Włochy wypowiedziały wojnę ZSRR. Reasumując, „nieoczekiwanie” spadło na nas nieszczęście. Celowo umieściłem to słowo w cudzysłowie, ponieważ ciągle miałem przed oczami niesympatyczne twarze niemieckich lotników, których przesłuchiwałem w Kijowie w marcu 1941 roku, kiedy zatrzymaliśmy ich koło Łucka po przymusowym lądowaniu…
I oto teraz ci niegodziwcy na nas napadli, a myśmy uwierzyli w pakt o nieagresji.
Byłem w okropnym nastroju. Dostawałem mdłości na widok takich działaczy jak Abakumow czy Kobułow, którzy tylko wałęsają się od gabinetu do gabinetu, biadolą i nie wiedzą, czym się zająć.
Mam wrażenie, że gdyby doszło do zorganizowania czegoś naprawdę ważnego czy potrzeby bronienia ojczyzny własną piersią, rozbiegliby się jak szczury z tonącego statku.
Nie wytrzymałem takiej atmosfery i zadzwoniłem do E.A. Szczadienki, prosząc, by przy pierwszej możliwości zameldował „gospodarzowi”, że gotów jestem do objęcia dowolnego stanowiska na froncie. Usłyszałem, że sprawy kadrowe NKWD mu nie podlegają. Najlepiej więc, bym sam zgłosił taką prośbę tow. Stalinowi przy nadarzającej się okazji.
Tego samego dnia zwróciłem się w tej samej sprawie do Mierkułowa, który kategorycznie odradził mi zwracanie się do Stalina. Wódz gotów jest pomyśleć, że pasuję w obliczu trudności, przed jakimi stoi resort bezpieczeństwa w czasie wojny. Odrzekłem, że „na froncie jednak trudniej niż w resorcie”.
Widzę, że nikt nie ma do tego głowy. Muszę więc zwracać się do wodza sam. Przywołałem adiutanta i kazałem zapotrzebować ze składu skrzynię granatów, mauzer i naboje do niego. Pojechałem szosą Entuzjastów za przysiółek, w którym kiedyś mieszkałem, będąc słuchaczem Akademii, i w najbliższym lasku zacząłem trenować strzelanie i miotanie granatów. Granaty ciskałem do strumyka, by osłabić siłę wybuchów.
Wezwałem potem szefa moskiewskiego okręgu UNKGB75 oraz kierowników wydziałów i postawiłem zadanie, by wyjaśnili i zameldowali, jakimi siłami dysponujemy razem z NKWD i wojskami w Moskwie, ile i jakiej mamy broni oraz ile jej potrzeba do uzbrojenia wszystkich, w razie potrzeby…
Wydarzenia rozwijały się z zawrotną
Mowa o dyrektywie nr 2, do dowódców okręgów wojskowych oraz ludowego komisarza marynarki wojennej z godziny 7.15 rano 22 czerwca 1941 r. Przytaczamy jej pełny tekst:
„22 czerwca o godzinie 4 rano lotnictwo niemieckie bez żadnego powodu dokonało nalotów na nasze lotniska i miasta wzdłuż zachodniej granicy, dokonując bombardowań.
Jednocześnie w różnych miejscach wojska niemieckie otworzyły ogień artyleryjski i przekroczyły naszą granicę.
W związku z niesłychaną w swej bezczelności napaścią III Rzeszy na ZSRR ROZKAZUJĘ:
1. Wojska wszelkimi siłami i środkami mają uderzyć na oddziały wroga i zniszczyć je w rejonach, gdzie przekroczyły granicę sowiecką.
2. Lotnictwo rozpoznawcze i bojowe ma ustalić miejsca koncentracji lotnictwa przeciwnika oraz jego sił lądowych.
Potężnymi uderzeniami lotnictwa szturmowego i bombowego zniszczyć samoloty wroga na lotniskach oraz zbombardować ugrupowania jego sił naziemnych.
Nalotów lotniczych dokonywać na głębokość do 100–150 kilometrów.
Zbombardować Königsberg i Memel.
Na terytoria Finlandii i Rumunii nalotów nie dokonywać bez stosownych rozkazów.
TIMOSZENKO, MALENKOW, ŻUKOW”.
(
N. Pietrow,
Mowa o P. Kubatkinie, szefie UNKGB obwodu moskiewskiego do momentu przekształcenia w UNKWD 20 lipca 1941 r. Z nim Sierow wkrótce spotka się w oblężonym Leningradzie, do którego Kubatkina skierowano jako szefa zjednoczonego UNKWD.
