in my kamer: twee rooi appels op die vensterbank, ’n waslap en ’n koekie seep, ’n skulp wat Kirishna vir my gebring het, maak potloodsketse van die verpleegsters.
Een aand bring ’n sproetgesigsuster met ’n groot glimlag vir my my pille. “Goeienaand, ek is suster Susan de Wet, almal noem my San. Hoe gaan dit vandag met jou?”
Sy is lank en stewig gebou, haar gesig sterk met mooi helderblou oë. Sy kom baie nagte by my sit in die nanag as dit ook in my binneste donker word. Soms sonder om veel te sê, soms met stories oor haar grootwordjare op ’n plaas naby die Groblersbrug-grenspos. Sy vertel van hulle naaste dorp, ’n klein plekkie met die naam Baltimore waar daar stories uitbroei waaroor die boeregemeenskap weke lank praat. Van haar ma wat die beste bakker in die kontrei is en haar twee broers wat sterk genoeg is om vyftigkilogramsakke meel op een skouer te dra, maar sulke sagte harte het dat hulle voëltjies wat uit die nes val, sal optel en versorg.
Nadat sy weg is, lê ek by die venster en uitkyk. Die donkerte wyk stadig, die lug word grys en my hart wil bietjies-bietjies breek omdat ek nie weet of ek ’n familie het of nie.
Dokter Stewart en die susters het my familie geword. Hulle warmte en omgee het ’n kokon om my gespin en al weet ek dat ek tog nie vir altyd hier kan wegkruip nie, is dit vir my onmoontlik om my ’n ander bestaan in te dink.
Veral een sonder dokter Michael Stewart.
Sy glimlag laat die son in my opkom. Sy stem is diep en rustig, sy oë sag, vriendelik. Ek hou hom dop by die verpleegsters en ander pasiënte en verwonder my aan die gemak waarmee hy met almal omgaan.
“Kom nou, suster De Wet, dis omdat jy al weer daardie Kalahari-kyk in jou oë het dat jy my nie sien kom het nie.” Sy oë sal lag, sy glimlag sal blom en San sal die lêers optel en met ’n ekstra huppel in haar stap voortgaan.
Ek sien hom in die gang, sy arm om die skouers van ’n kromgetrekte ou vrou. Ek luister hoe mooi hy met haar praat, sy sakdoek vir haar aangee en hoe sy haar kop lig en vir hom glimlag, en ek weet sy voel anders. Hy het haar, soos almal om hom, beter laat voel. Die intense manier waarop hy luister na elkeen wat hy teëkom, uitvra na elkeen se omstandighede, of dit nou die portiere of pasiënte is, en die glimlag waarmee hulle wegstap, teken elke dag ’n duideliker prentjie van Michael Stewart se menslikheid.
Hy is lank, sy hare is donker met ’n rooierige skynsel en sy oë is blou. Sy wenkbroue is ruig, soms staan daar los haartjies uit wat maak dat ek op my hande moet sit omdat ek dit so graag wil platvee. Sy hande is mooi, sy vingers lank en hy is nooit lomp of ongemaklik nie. Nie soos ek nie.
Ek struikel gereeld. Val oor my kierie, stamp teen deure, trollies, selfs teen van die personeel. Ek bloos, stamel, stotter. Voel baie simpel.
“Wat gaan van my word?” verwoord ek eendag die angs wat my snags wakker hou.
“Met jou toestemming kan ons weer ’n foto aan die plaaslike koerant stuur om te kyk of iemand wat jou ken dalk na vore sal kom. Maar intussen bly jy net hier. Ek beskou jou as ’n gevallestudie … nee wag, dis nie weird nie, dis net dat amnesie nog so ’n oneksakte veld is, so dit is vir my ’n wonderlike geleentheid om dit te bestudeer. Ek skryf alles op wat met jou gebeur sodat ek as ek ooit weer ’n pasiënt met geheueverlies kry, dalk beter sal weet hoe om dit te behandel.”
Een oggend vroeg kom hy in my kamer in.
“Kyk wat het ek gister tussen my pa se boeke gekry.” Hy hou ’n dun vaalgroen boekie met verbleikte goue letters op die buiteblad na my uit. The story of Mary Livingstone. “Is dit die boek wat jy onthou het?”
Daar is ’n roering in my, so asof ’n asem oor warm tee blaas, ligte golfies wat oor die oppervlak van my gedagtes rimpel. Asof die boek in my hand iets veel meer as die woorde op die voorkant uitstraal. Ek sluk en sluk. Weet ek moet antwoord, maar die woorde stol in my keel.
“Ek het dit gisteraand deurgelees. Dis die verhaal van ’n merkwaardige vrou. Ek hoop jy gaan dit ook so vind. Sien jou later.”
“Dankie,” mompel ek uiteindelik, maar hy is reeds weg, buite hoorafstand.
Heeloggend voel ek vreemd, asof daar iets los is in my, asof ek nie op enigiets kan konsentreer nie. Ek is ongedurig met die fisio, wil nie in die tuin agter die hospitaal gaan stap nie, stoot my bord kos halfgeëet weg. Die gedagte aan die groen boek is heeldag daar. Drie keer, dalk vier keer, tel ek dit op, sit dit weer neer. Eers ná ete, toe dit stiller word in die gange en die son in my kamer inskyn, gaan sit ek in die regop stoel langs die venster met die boek in my hande.
Mary
EEN
Mary se verhaal begin in die eerste helfte van die 1800’s toe Suid-Afrika nog amper onbekend onder Westerlinge was, toe die woord “Afrika” ’n bekoring ingehou het vir Europeërs. Veral in Engeland is mense begeester om die onbekende kontinent te verken, heidene te bekeer en beskawing te bring aan ’n ongerepte land.
Die binneland van Suid-Afrika was onherbergsaam, sonder paaie of kaarte. Enkele brawe reisigers het die omgewing om Kaapstad verlaat om die binneland te gaan verken. Hulle het selfs dorpe gestig en die Griekwastamme probeer bekeer. Uit die binneland van Afrika het enkele stamme uit die noorde al verder suid getrek, maar ver uitmekaar gebly.
In 1816, iewers in die suide van Engeland, besluit Robert Moffat, ’n lang, aantreklike jong man met ambisie om meer as ’n tuinier op ’n klein dorpie te wees, om ’n sendeling te word. Hy slaag die eksamens van die London Missionary School en word na Suid-Afrika gestuur. Sy verloofde, die klein, bekwame Mary Smith, volg drie jaar later, en ná hulle troue in Kaapstad reis hulle maande lank in ’n skommelende ossewa tot in Griekwastad. Aanvanklik bly hulle in ’n riethut tussen die Batlapangstam, slaap op strooimatrasse op die vloer en kook oor ’n oop vuur terwyl hulle wag vir toestemming om ’n sendingstasie by Kuruman te begin.
Hulle eerste kind, ’n dogtertjie, word in April 1821 in die riethut gebore. Hulle noem haar Mary. En haar ma word outomaties Ma-Mary, volgens die Batlapangtradisie om ’n ma na die oudste kind te vernoem. Ma-Mary moet die krulkopdogtertjie probeer versorg in ’n hut met misvloere, baie vlieë en goggas.
Uiteindelik kan hulle intrek in ’n behoorlike kliphuis wat deel uitmaak van die sendingstasie op Kuruman. Robert Moffat herlei water met kanale vanaf die Kuruman Oog se standhoudende fontein vir die bouery, vir die vrugtebome en groente wat hy plant en, nadat hulle huis gerieflik ingerig is na Ma-Mary se hoë standaarde, vir die kerk van klip en riete wat hulle tot stand bring. ’n Kerk wat ’n duisend siele kan huisves en waar die ou Skotse psalms deur suiwer Afrikastemme vervorm word om lieflike harmonieë te maak. Klein Mary word in hierdie goed georganiseerde huishouding groot en praat gou Setswana en selfs die Boesmans se taal beter as Engels.
Asof ’n duisend voëls in my brein losgelaat word, oorval die kennis my. Die boek val op die grond. Ek druk my palms teen my slape, want dit voel asof my kop gaan oopbars.
Herinneringe stroom deur my en vul elke hoekie van my brein, my hart, my verstand. Te veel. Te veel van alles. Ek hoor ’n hoë, dun gehuil, besef nie dat ek die geluid maak nie.
Kirishna is dadelik by my. “Pixie! Wat is fout? Praat met my?” Sy hardloop deur toe, keer dokter Stewart voor. “Dokter, kom gou!”
My keel trek toe, ek kry nie asem nie. Kan nie praat nie. Voel die prik van ’n naald en sak weg in die niks. Maar die niks is nie meer niks nie. Die niks is iets. En selfs in my beneweling weet ek dit.
Hy sit langs my bed toe ek wakker word. Werklik wakker word. My hande bewe dadelik, my oë flits
