sy laaste woorde.
Van daar af onthou ek net grepe. Die skielike gepluk aan my stok, die skok van die val, die water, die visstok wat uit my hande ruk, die slag van die brander teen die rotse, my pa se hand wat gryp en mis, die bloed aan sy kop, die angs in sy oë, die soutwater in my mond en uiteindelik vreemde arms onder my lyf wat my op die sand neerlê.
Lank nadat ek al die seewater uitgebraak het en ten spyte van die kombers oor my, bly ek aanhoudend ruk. Dit voel asof ek versmoor tussen die gedrang van mense. Nuuskierige gesigte, hande wat aan my vat en bene wat te naby staan. Die suur braaksel in my mond, die seesout aan my lyf, die reuk van sonbrandolie en sweet maak my al hoe benouder. Sand krap in my onderklere. Die snye op my arms en bene brand. My keel is rou.
’n Man hou my pols vas, druk ’n stetoskoop teen my bors. ’n Vrou gee vir my iets warms in ’n pienk plastiekkoppie aan. “Drink dit, daar is baie suiker in.”
Almal praat gelyk, maar ek verstaan niks behalwe die angs in my binneste nie.
“Yslike golf van nêrens gekom … ingeduik agter sy dogter aan … tweede golf teen die rotse geslaan … Jan het haar gegryp … arme kind …”
En toe, bo die stemme uit, bo die gedruis van die see, bo die seemeeue se gekras, styg die gehuil van ’n vrou op tot dit al is wat ek hoor. Ek druk my hande in die sand om op te kom, maar my bene wil nie saamwerk nie. My vingers sluit om iets klein en stekelrigs. Eers toe ek opgehelp is deur onbekende hande maak ek my vuis oop. Dis ’n veer wat in my palm lê en ek druk dit weer vas asof dit my gaan anker.
Die mense maak ’n pad vir my sodat ek kan gaan na waar die vrou so huil. Sy lê met haar kop op my pa se bors.
“Mamma.” My stem skor asof ek erg verkoue het. Sy kyk nie op nie. Ek vat aan haar skouer, maar sy hou nie op huil nie. Uit die wond in my pa se kop vloei bloed wat die sand onder hom verkleur.
Ver weg hoor ek iemand roep: “Sy gaan omkap! Vang haar.”
Hoe ons weer by die vakansiewoonstel uitgekom het, weet ek nie meer nie. Hoe ons deur daardie dag en daardie nag oorleef het, weet ek ook nie. Elkeen in ons eie kamer, met smart as ons kussing en verskrikking ons kombers. ’n Ystervuis wat my hart toedruk sodat ek sukkel om asem te kry, die reuk van die see wat meng met die sout van my trane; die gedruis van die golwe wat met elke instroom en terugtrek my selfverwyt eggo: as … as … as …
Eers die volgende oggend praat my ma. “Hoekom moes jy weer gaan visvang, Elfie? Ons kon nou by die huis …” Haar stem breek en my hart ook.
Dis jou skuld. Dis jou skuld dat jou pa dood is. As hy nie agter jou aan ingespring het nie. As hy jou nie wou red nie. As. As.
Ons gaan sit die tasse in die motor. Oral volg oë en fluisterstemme ons. Nuuskierig, vol medelye. “Foeitog … ja, dis hulle, siestog.”
Toe my ma rukkerig wegtrek, hoor ek ’n man sê: “Arme vrou. Minstens het sy nog haar dogtertjie.”
Minstens.
Minder.
Minste.
Ek lê op die agterste sitplek met ’n strandhanddoek tot oor my kop getrek en vee my trane met die punt af tot dit later te nat is.
“Mamma.”
“Elfie, ek moet konsentreer op die pad. Later.”
“Maar Mamma …”
“Nie nou nie.”
Daardie stil rit terug na die huis in Berea gee die toon aan vir wat op my wag. Sy trek die motor in die motorhuis in en sluit die agterdeur oop. Ek hoor haar al die pad in die gang af snik tot hulle kamerdeur agter haar toegaan. Die geluide van haar hartseer volg my uit die huis tot in die voortuin. Op die krapperige wintergras onder ’n blaarlose witstinkhoutboom huil en huil ek ook. Tot ek leeg is.
Die dop van die Elfie wat ek was, staan op, pak die kar uit, dra die tasse in na die huis wat stowwerig en benoud ruik. In elke kamer kruip verlies uit die hoeke. Hoe is dit moontlik dat sy wegwees soveel meer is as ons hierwees?
Later stoot ek haar kamerdeur oop. Sy lê met haar rug na my, Pappa se kussing in haar arms. Ek het ook nooit geweet hartseer het ’n reuk nie, maar die kamer is vol daarvan.
“Hier’s tee, Mamma.”
Haar kop skud nee.
“Mamma.” Haar skouer skram weg van my aanraking. Tee stort op haar bedkassie, maar ek kan nie deur my trane sien hoeveel gemors het nie.
Ek was toe tog nie leeg gehuil nie.
Ek, Elfrieda Vanessa Rademeyer van Alexanderstraat 54 in Berea, Johannesburg, was veertien jaar, agtien weke en een dag oud, toe my lewe op 6 Julie 1980 vir altyd verander het.
“Kom ons rus eers, Pixie. Wag net hier.” Dokter Stewart se stem klink vir my asof dit van ver af kom.
Sneesdoekies lê in balletjies verfrommel om my stoel, in my skoot. My neus is seer afgevee, my oë dik gehuil en die pyn van daardie tyd is soos ’n kloppende seer in my.
Hy kom terug met ’n skinkbord en The story of Mary Livingstone. “Tee en roosterbrood. Dis wat jy nou nodig het.”
Hierdie oomblik wil ek altyd onthou. Die warm tee. Die sagtheid in sy oë. Die omgee.
“Jy weet, Pixie, Mary Livingstone se lewe het ook drasties verander toe sy jonk was. Onthou jy wat gebeur het?”
“Ja, toe sy nege was moes sy van haar ouers en alles wat sy geken het, weggaan.”
“Kan ek vir jou daardie deel van die verhaal voorlees?” vra hy en ek knik. Doen hy dit om my te kalmeer?
Mary
TWEE
Eendag kom Ma-Mary na haar. “Mary, gaan roep vir Ann en kom hier na die voorkamer toe.”
Met Ann se hand in hare vasgeklem, staan Mary voor hulle pa en ma. Ma-Mary kyk na haar man, draai na Mary en Ann. “Ek en jou pa het besluit om julle na die skool in Salem te stuur. Ek kan nie meer alles doen wat ek hier moet doen met die huishouding, die twee ander kleintjies, julle pa se sendingwerk en dan nog vir julle probeer skoolhou ook nie.”
’n Koue voor-winterse wind trek deur die voorhuis en dra die reuk van die Batswana se vuurtjies by die oop venster in. Mary kyk af na die beesmisvloer en knip-knip haar oë om trane terug te hou. Nee. Nee. Sy wil nie weggaan nie.
“Mary, kyk vir my,” haar ma se streng stem laat haar met betraande oë opkyk, “dis nie ’n straf nie. Julle moet geleerd kom sodat julle eendag julle mans kan help soos ek julle pa help met sy werk. En julle moet leer om die ongekerstende barbare van hierdie land te kan leer lees en skryf sodat hulle die evangelie kan verstaan en gered kan word. Jy, Mary, sal ’n goeie onderwyseres maak, jy kom klaar so goed met hulle oor die weg.”
“Waar is die skool?” Mary se keel is so dik, haar woorde is skaars hoorbaar.
“Dis by Salem, naby Grahamstad. Dis ver, baie myle weg van Kuruman, maar ek het aan verskeie mense geskryf vir raad en almal beveel die skool hoog aan. Daar is ’n goeie koshuis en die skoolhoof, meneer Matthews, is
