het verlede kwartaal die klas vertel van ’n boek van Henriette Grové, Jaarringe. “Ek dink julle sal hiervan hou. Dis twaalf kortverhale, party is ontstellend, maar hulle laat mens dink. Probeer dit in die vakansie lees.”
Ek het haar gevra oor die titel. “Wel, jaarringe dui nie net bome se groeiproses aan nie, maar maak ook patrone, kringe in die lewe van mense. Dis die afbakening van ’n tyd, ’n aanduiding van ’n groot verandering wat jou lewensloop kan verander.”
My eerste jaarring dui dan op die dag toe my pa dood is. Die einde van kindwees. Van die lewe soos ek dit geken het.
’n Week ná die begrafnis begin ek met my derde kwartaal in standerd ses. Mara en ek stap saam skool toe soos elke oggend vandat ons op laerskool was. Ryp kraak onder ons voete waar daar grasperke op die sypaadjies is en ons vingers verkluim selfs in wolhandskoene om die handvatsels van ons skooltasse. Daar is die kenmerkende winterreuk van rook en ou vuurtjies in die lug.
Mara se asem maak wit wolke soos sy vertel van haar klein pes van ’n boetie wat haar enigste lipstiffie gevat het om ’n rooi streep op sy krieketkolf te maak. Ek maak asof ek luister, maar iets druk my stembande toe. Al probeer ek hoe hard om nie daaraan te dink nie, sit my hartseer te vlak en moet ek bly sluk en sluk. Karre ry by ons verby, daar is die geraas van toeters, van stemme, van fietswiele wat verbyflits en ek weet nie hoe ek hierdie dag gaan omkry nie.
Tydens saalopening vertel juffrou Goosen vir die hele Helpmekaar Meisieskool van Elfrieda Rademeyer se pa wat so tragies gesterf het terwyl hy aan die Suidkus visgevang het. Asems word ingetrek, nekke gedraai, koppe geskud. Is dit hoe dit voel om te wens die aarde sluk my in? “Toemaar, Elfie, jy gaan oukei wees,” fluister Mara en druk my hand. Op pad klas toe kan ek die nuuskierige kyke en gefluister nie ignoreer nie. Ook nie die geklop van my hart en die vuis wat my lugpyp toedruk nie.
“Ek gaan net gou kamer verlaat – sê vir juffrou ek kom nou.”
My trane in die toilethokkie is nie net oor die jammerte in almal se oë of oor die ellende in myself nie, maar oor die wete dat alles nou anders is. Vir altyd.
Die bankbestuurder bel, Mamma moet hom gaan sien. Sy kom terug en maak haarself in haar kamer toe en wil daardie aand weer niks eet nie. Oplaas haal ek ’n porsie van iemand se hoenderdis uit die yskas, maak dit warm en gaan sit buite in die koue op die agterstoep se trappe totdat my tande klap en die trane op my wange verys.
Ná skool die volgende dag stap ek in die huis in en kry Mamma by die eetkamertafel. Sy het van die bakke blomme wat nog heeltyd daar staan eenkant toe geskuif en sit aan die koppenent van die tafel met papiere voor haar. Ek knip my oë vinnig om my oombliklike woede te sluk. Dis mos Pappa se plek. Die sieklike reuk van blomme, veral dié wat al slymerige stele in groen water gemaak het, laat my naar voel.
“Hoekom gooi Mamma nie die blomme uit nie? Dis so … dit beteken niks nie … en dit het vrot geword. Ek kan nie meer daarna kyk nie.”
Mamma lig haar kop op asof sy die blomme vir die eerste maal raaksien en kyk my skerp aan. “Jy kon dit mos al self gedoen het.” Haar groen oë is donker en die vel daaronder lyk rou en gekneus, haar lippe is droog en bleek sonder die Dusty Rose-lipstiffie wat sy gewoonlik dra. Sy skud haar kop en kyk weer af na die papier voor haar. Haar rooibruin hare lyk dof en haar skouerknoppe bult in die swart trui wat sy nog byna elke dag dra.
“Frieda, jy eet nie, jy kan nie so aangaan nie,” het tannie Annie gesê toe sy eergister hier was en Mamma haar uiteindelik ingelaat het. “Jy en Elfie is ewe tengerig.”
Buite die venster is dit bewolk en swaai boomtakke in die wind wat saam met ’n koue front in Johannesburg aangekom het. Gewoonlik sou Pappa vuurgemaak het in die baksteenkaggeltjie, maar nie een van ons sal eers probeer om dit te doen nie. Asof koudkry deel moet wees van ons ellende.
Ek is sommer moerig. “Wanneer kry ons die televisiestel terug? Pappa het gesê die mense het dit kom haal om dit reg te maak. Die kinders by die skool sê daar is nuwe programme en ek weet—”
“Kom sit, ons moet praat,” val sy my in die rede. “Ons moet besluit wat om nou te doen.”
“Wat bedoel Mamma?” ’n Droë blaartjie verkrummel tussen my vingers.
“Die televisiestel kom nie terug nie. Jou pa het nie die paaiemente betaal nie. Ons gaan ook nie langer hier kan bly nie.”
“Wat! Hoekom nie? Dis dan ons huis.”
“Elfie, jou pa, jy weet hoe hy was … almal se vriend, altyd vrygewig, altyd reg om ander te help … jy weet hoe hy ons bederf het met geskenkies en uiteet …” Sy vee haar hand oor haar gesig en kyk verby my na die nuwe donkerblou sitkamerstel. “Hy het nooit vir my nee gesê nie.”
Ek weet hoe hy was. As hy maar net daardie Sondag vir my nee gesê het.
“Luister nou mooi. Jou pa het geld voorgeskiet vir mense wat hom nie terugbetaal het nie. Hy het dit vir my weggesteek en ons huislening aanhou vergroot. Hy het geld by die bank geleen om ons op vakansie te vat. Hoe hy dit wou terugbetaal, weet ek nie, want hy het al sy polisse opgeroep en oral skuld gemaak. Daar is nie meer lewensversekering nie, net ’n klein pensioen waarvan ons nie sal kan lewe nie.”
Ek hoor die woorde, ek sien haar lippe beweeg, maar dis asof sy in ’n vreemde taal praat. Sy kyk nie eers na my terwyl sy praat nie, maar lyk asof sy woorde aflees wat teen die verste muur geskryf is.
“Wat beteken dit alles?”
“Die huis moet verkoop word vir die skuld. Ek sal moet gaan werk.”
“Waar gaan ons bly?” Ek hoor die bangheid in my stem. Vee met my vinger deur die krummels van die blaartjie.
“Ek sal iets soek. Jy kan my help. Daar is advertensies in die koerante vir plekke te huur. Ons moet die Star koop, en die Beeld.”
Die hol kol in my maag word al groter. “Is daar niemand wat ons kan help nie?”
“Jy weet mos ons het nie familie nie. Nee, ons sal maar net moet verkoop en kyk of daar iets gaan oorbly ná al die skuld betaal is.”
Haar gesig verstrak, sy pers haar lippe op mekaar en ek herken dieselfde woede in haar oë wat ook in myne skuil.
“Maar wat van skool? En Mara? En … ”
“Dis nou genoeg, Elfie, ons het klaar gepraat. Ek sal soek vir iets in die omgewing, maar as dit nie anders kan nie, sal jy van skool moet verander … Dit help nie om jou asem in te trek nie, ons het groot moeilikheid. Daar is net nie geld nie. Ek is vir niks opgelei nie, en jou pa wou nie gehad het ek moet werk nie, so ek het geen ondervinding nie. Ek sal hopelik iewers in ’n winkel werk kry. Agter ’n kasregister. Dis nou maar hoe dit is.”
Sy spring op, skuif haar stoel so hard teen die tafel aan dat een van die blombakke aftuimel en in skerwe op die blokkiesvloer breek. Haar gesig word rooi en ek hoor haar hakke in die gang af klik-klak en die kamerdeur toeklap. Ek bly agter met die reuk van vrot water in my neus en stukkies droë blare aan my vingers.
Ek gaan die volgende oggend skool toe sonder dat ek haar weer gesien het. Heeldag sluk ek aan die knop in my keel. Die laaste periode in Afrikaans gebeur iets vir die eerste keer ná daardie Sondag by die see. Dit gebeur toe Jurie Deysel, in antwoord op juffrou se vraag oor wat die idioom “uit die veld geslaan” beteken, ewe ernstig antwoord: “Dis wanneer ’n krieketspeler ’n ses slaan, juffrou.” Die klas is histeries. Juffrou ook. Ek ook, en die bevryding daarvan is vir ’n
