op die gras. Dit ruik na die suurlemoenboom se blomme, na son, na tevredenheid. Daar is skoenlappers en liewenheersbesies en klein akkedissies. Pappa lê op sy rug, hou sy sigaret se rokie lui dop. Die son laat Mamma se hare blink. Ek onthou rooi waatlemoenskywe op ’n blou bord. En hoe ek my taai vingers, soet van die waatlemoensap, aflek. “Vertel my weer hoe julle ontmoet het, Mamma?”
Sy sit met haar rug teen Pappa se bene en draai ’n lok rooi hare al om haar wysvinger. “Jou pa het een oggend ingestap in die koöperasie en voor my by die toonbank kom staan. ‘Ek is Hannes Rademeyer, ek is ’n verkoopsman van kunsmis en jy is verseker die mooiste meisie in Warmbad.’ Dit was,” sy loer onder haar kuif deur agtertoe, na Pappa, “instant liefde.”
Hy sit regop en soen haar op haar wang.
“Hoe oud was Mamma?”
“Agtien. Ek het toe al ’n jaar daar gewerk. My pa het gedink standerd agt is ver genoeg vir ’n meisiekind om skool te gaan, en toe die ding met my boetie …” Sy sug en my pa vryf met sy duim oor haar arm. “Nou ja, toe hy weg is, het my pa die plaas verkoop en ons het op die dorp kom bly. Ek was maar te bly oor my werk.”
“Watse ding met Mamma se broer? Waarheen is hy?”
“Amerika toe, maar ek wil nie daaroor praat nie.”
Pappa neem by haar oor en vertel van die geel rok wat sy aangehad het en van haar rooi hare wat soos ’n koper kroon was en dat hy gewéét het sy is die son wat hy in sy lewe wil hê; hy het haar sommer binne ’n paar weke gevra om te trou. My pa se oë trek skrefies en ek wonder of dit van die rook is wat hy uitblaas of van die manier waarop hy na Mamma kyk.
“En wat het Mamma se pa en ma daaroor gesê?”
Sy maak haar oë toe asof sy nie wil onthou nie. “Hulle het van hom gehou, maar voordat hy ouers kon vra het my pa ’n beroerte gekry, en my ma, wat ’n hartlyer was, is kort daarna oorlede. My pa kon nie meer praat nie, kon nie loop nie, en hy is ’n paar maande daarna ook weg.”
“En Pappa? Waar het Pappa grootgeword?”
Pappa druk stadig sy sigaret dood, blaas die laaste rokie uit. “Hier in Johannesburg. In Kensington. Onthou jy ons het eendag na my ouers se grafte in Wespark-begraafplaas gaan soek?”
“So ek het nie meer oupas of oumas nie? Nie eers ooms en tannies nie?”
Daar val ’n skaduwee oor Mamma se gesig. “Nie eers een nie. Jou pa se broer is dood in ’n motorfietsongeluk en van my broer weet ek niks nie.”
“En toe trou julle, Pappa?”
“Op jou ma se negentiende verjaardag. In die NG kerk in Mentzstraat in Warmbad. Daar was nie baie gaste nie en daar was net tee en koek agterna in die kerksaal, maar dit was die beste dag van my lewe. Natuurlik net tot jy gekom het!” Hy kielie my kaal voete.
Op ’n halfmaantafeltjie in die gang staan ’n geraamde troufoto van my ouers. Mamma dra ’n baadjiepak met so ’n skewe hoedjie op haar kop. “Dit was te kort na my ouers se dood – dit sou nie reg gewees het om ’n fancy trourok te gaan koop nie,” het sy gesê toe ek haar daaroor uitvra. Op die foto lyk sy jonk en ernstig. Pappa se pak het lapelle so breed soos sy glimlag.
“Waar het julle toe gewoon?”
“Ons het eers in my ouers se dorpshuis in Warmbad gebly, toe kry jou pa bevordering en ons kom koop toe saam hierdie huis. Ek het met my erfporsie die deposito betaal en ek wag nou nog vir die groot huis in Linden wat jou pa my belowe het!”
Het ek my verbeel dat ’n skaduwee my pa se gesig vlugtig verdonker het? Of was dit net ’n wolk voor die son?
“Ons bly mos in die kleinste huisie in Johannesburg,” het Mamma dikwels half spottend, half verwytend gesê.
“Dis net ’n tipiese Berea-huisie, klein maar met lekker stoepe voor en agter,” verdedig Pappa dan. “Maar wag net tot my skip inkom, dan koop ons ’n groot, grênd huis … ”
Ek kyk na die huis. Nee. Dit is my huis. Ek is lief vir my huis. Vir die twee slaapkamers, die krakerige houtvloere, die swart en wit teëls in die badkamer en die groen linoleum op die kombuisvloer. Oral is daar onthou. Die appelkoosboom langs die agterdeur waar ek en Pappa vrugte pluk om konfyt mee te kook, die trappies wat oplei na die voorstoep, met krulmuurtjies aan weerskante waarteen ek my speelgoed kleintyd laat afgly het. Die kaggel in die sitkamer waar Pappa in die winter vuurmaak en my kamer met die pienk gordyne. My beste foto is een wat Pappa van my en Mamma geneem het toe ek nog ’n baba was. Ons staan op die stoep. In die glas van die voordeur se venster is sy weerkaatsing, die kamera voor sy gesig.
Ek lê terug op die kombers en wonder oor Mary. Was sy ook so gelukkig? Ek is dertien en het nog net ’n paar maande in die laerskool oor, en dan gaan my lewe seker baie verander.
Toe het hoërskool nie so baie aan my lewe verander nie. Ek en my beste maat, Mara, stap steeds elke dag skool toe, ek doen steeds huiswerk by die lessenaar in my kamer waarop Pappa die letters EVR uitgekrap het, en ons gaan vang steeds Saterdae vis by Emmarentiadam.
“Ons gaan vakansie hou hierdie winter!” kondig Pappa aan toe hy skemertyd in die koue huis instap.
Mamma frons. “Hannes?”
“Ja, Frieda, ek is moeg om koud te kry en ek het vir ons ’n week by Afsaalwoonstelle in Amanzimtoti bespreek!”
Ek en hy dans al om die kombuistafel terwyl hy vertel van die groot visse wat ons gaan uittrek. Mamma lag tog later saam.
Ons ry uit Johannesburg weg op ’n oggend toe die grasperke wit van die ryp lê en ek draai myself in ’n kombers toe op die agtersitplek. Maar in Natal is dit warm, die son skyn, die dae is vol sand en see en roomys en lag. En visvang op die rotse.
Die dag toe alles verander het was blou. Die lug. Die see. My pa se oë. Eers daarna het ek verstaan dat blou ook ’n emosie is.
Dit was ’n windstil vroeë oggend.
“Ag asseblief, Mamma, toe? Dis die laaste dag. Pappa het klaar ja gesê. Ek wil net nog een keer probeer vir daai groot vis. Vandag is die dag wat ek hom gaan vang! Toe, seblief?”
“Ag tog, jy kan ook so aanhou, Elfie. Ek is nou al moeg vir die heeldag se visvangery. Ek dog dis ’n strandvakansie. Nee wag, Hannes, dit help nie om my nou te wil kielie nie, die vakansie is om.” Sy skud ’n handdoek uit, twee harde plukke sodat fyn sand oor die vloer waai. “Toe, gaan nou maar. Onthou net ons moet tienuur uit wees en Johannesburg lê nog ver.”
Pappa druk ’n soen op haar wang. “Ons sal nie lank weg wees nie. Kom, Elfie, die vakansie is nog nie heeltemal verby nie.”
Die sand is koel onder my voete, die lug vars en sout, die see blinkblou. Toe ek omkyk lê ons spore twee rye in die klam sand. ’n Rooi strandsambreel en gestreepte handdoeke wag vir swemmers. ’n Man loop verby met ’n swart hond aan ’n leiband. Nog een loop, soos ons, met sy visstok oor sy skouer rotse toe. Bokant ons swiep en duik seemeeue.
Daar is reeds ander vissermanne op die rotse, maar ek is die enigste meisiekind. Ek kan sonder hulp aas aansit en sien uit die hoek van my oog Pappa se glimlag toe ek die lyn oor die golwe uitskiet.
Die see trek ver terug en ek moet skiet gee aan my lyn. Ek trap skeef en toe ek opkyk rys ’n reusebrander voor ons op.
“Pasop,
