maar as hy sou reken dit is tyd om sy broer die koning in die hoofstad aan te val, lê hier dié groot mag, baie nuttig, heeltemal gereed. Waarheen wil hy, met al die mense? Xenias het al aangekom, Sokrotos is hier, Pasion is hier, Sophanetos is hier, ek is hier. Dit is seweduisend. Hy het vir Aristipos laat weet om te kom, en Klearkos en Menon is op pad. Dit maak dan tienduisend. Daardie twee, Klearkos en Menon, almal weet hulle was nog nooit vriende nie.”
Hy skud die donker, bitter moer uit sy beker en staan op. “Ek moet kooi toe. Let bietjie vir my op, Neef, waar die tenttoue is.”
Xenophon bly by die kole sit tot hulle uitgebrand is, en luister na die aandwind in die bome en die donker geroep van uile en patrollerende wagte. Proxenos se bediende bring ’n fakkel, en saam lig hulle die generaal van die grond af op sy matras, maar hy steier weer orent om in die houtemmer in die hoek water af te slaan.
Die dag begin wanneer die herout sing, “Staan op, staan op! Dit is die rooidag.”
Die Griekse huurtroepe word vóór vroeëkos aangetree om ’n teregstelling te aanskou. Dertien inlanders het met donkermaan uit die kamp probeer dros. Die buitewag het hulle omkoopgeld van die hand gewys en hulle aan die prins se wagoffisier oorhandig. Nou staan hulle met hulle hande agter die rug gebind, hulle jurke afgeskeur en hulle rûe bloedig geslaan. Hulle pleidooi is hulle is die koning se onderdane en wou na satrap Tisafernes oorloop om aan hulle eed getrou te bly. Tisafernes, vertel Proxenos, is satrap van die aangrensende satrapi, oudste van al die koning se satraps, sy voorste generaal en een van sy Goue Raad.
Stof dryf reeds in die lou lug tussen die bome waarin ook die vroeë kookvure se rook gevange hang. Die prins spreek die versamelde soldate toe. Hy skreeu met ’n hoë stem en maak driftige handgebare. Sy tolk boots dit alles na. Hy vind hierdie dertien honde aan drostery skuldig. Wat sal koning ArtaXerxes doen aan sulkes wat sý leër verlaat? Hy sal hulle nie ophang nie, want die lug is heilig. Hy sal hulle nie begrawe nie, want die aarde is heilig. Hy sal hulle nie onthoof nie, want die swaard is heilig. Kuros laat aan elkeen ’n graaf gee om ’n skouerdiep gat te spit voor die verhogie op die rand van die paradegrond waar hy soggens die saluut neem. Hy laat hulle voete en hande vasbind en staande begrawe. Dae lank sterwe hulle weeklaend onder die lenteson, terwyl voorbereidings vir die opmars om hulle voortgaan.
“Kyk, Neef,” sê Xenophon. “Jou nuwe koning, ons verlosser.”
Dit was agttien maande gelede, onthou Nagri in die herberg in Bisantion, toe satrap Tisafernes gehoor het van die geweldige monstering by Sardis. Hy, Nagri die Jood, eunug uit die kinders van Israel wat gevange is in Babilon, was toe dienaar van die koning en het al Tisafernes se rapporte gelees en afskrifte gemaak vir koning ArtaXerxes, vir die tweede Kamer, vir die geheime biblioteek en die alsiende Oog, en elke kopie met die satrap se naam en met sy eie onderteken: Satrap Tisafernes se spioene laat weet dat in Sardis tot sewe, agt keer meer soldate onder prins Kuros lê as wat nodig is om ’n rebellie in Pisidië te bedwing. Die satrap vertrek dadelik op die koninklike hoofweg met seshonderd gekeurde ruiters om koning ArtaXerxes se mag te versterk en weiding en voorraad te verwoes so ver as hy ry. Mag die Groot Koning, Koning van Konings, Seun van Ahura-Mazda, leef en sy slaaf Tisafernes se dankbare dienste onthou.
Reeds voordat prins Kuros uit Sardis vertrek het, het sy broer die koning die verdediging van sy hoofstad begin voorberei.
Die inval
Die prins kies die datum van vertrek in oorleg met sy sterre wiggelaar en kondig hulle marsorde af. Die leërs verlaat die stad en neem hulle plekke buite die mure langs die grootpad in. Uiteindelik. Jy hoor nou ’n opgewondenheid in die stemme en sien haas in wat gedoen word.
Xenophon is ’n amptenaar in die regiment van Proxenos wat deur die prins as agterhoede gebruik sal word. Een van sy pligte is om rekord te hou van wat in die regiment gebeur; rolle papirus en ink word daarvoor voorsien. Hy hou ook sy persoonlike joernaal oor plekke en afstande in verkorte skrif op ongebleikte katoen. Hy behoort ook ’n afskrif daarvan te maak, dit is altyd goed om ’n afskrif te hê. Hy ry op die merrie wat hy gekies het, met papirus en potlood in sy rugsak, om te gaan kyk na die optog wat ’n paar myl ver langs die pad soos ’n dodelike slang uitgestrek lê. Hy wil weet waaruit hierdie leër bestaan, uit watter mense en van watter streke, wat die slang se kop en geraamte en spiere en hart sal vorm. Hy wil presies weet wie aan die optog gaan deelneem en waar hulle te vind sal wees. ’n Hamer in Zeus se hand is hulle, maar mense, almal mense.
Vóór sal die lyfwag ry, met hul bruin borsharnas soos verroeste skubbe, dan die prins met sy rooi-en-wit vegkar en sy nuwe woonwa vir die gesluierde vrouens wat hy saam op die reis wil hê, dan sy twintig vars geverfde swart strydkarre met sekels aan die wiele; dan sal sy bruingeklede voetvolk onder generaal Arras marsjeer, dan sy ruitery in hulle grys en goud, daarna sy huishouding met vrouens, vriende, amptenare, babbelende bediendes en stugge slawe.
Xenophon lei sy wit perd verder langs die pad terug, verby die koninklike groep aan die voorpunt, dáár lê die lang, bont en onwelriekende konvooi van ossewaens met kos, water en bagasie, ’n wa met ’n smidswinkel daarop en muile en kamele gelaai met dierevoer vir ’n reis deur ’n woestyn. Hy sien hoe langs die pad teer gebrand word, ’n swetende Assuriese reus lig ’n wa met sy skouer dat die wiele afgehaal en gesmeer kan word, ’n trekketting word gelas, ’n tent gelap en perde beslaan, tentpale in bondels gebind. ’n Slaaf wat teen ’n wawiel gegesel word, bevuil hom. Sestig bokke word geslag en trekgoed vir die osse word op die grond uitgelê. Die reuk hier is van houtrook, derms en perdemis. Nog verder agtertoe is die dierewagters met los esels, osse en klaende kamele, duisende pakdraers te voet, die swaarbelaaide muile van tentmakers, tuiemakers, wapensmede, bakkersknegte wat meulstene aan pale dra, vet kokke, skraal musikante, akteurs met honger gesigte, hoeremeesters, ’n valkenier met ’n hok vol valke en ’n hondemeester met twaalf smal bruin jaghonde op strooi in ’n stink kou op wiele waarteen die stadshonde hulle bene kom lig. Daar is ook vier wit katte met blou oë en lang hare soos sybokke in ’n koutjie met hulle eie oppasser.
Omtrent ’n myl agtertoe, om uit die stof te bly, sal die agterhoede van Grieke met hulle wapendraers en bagasiewaens, vrouens en kinders, en ’n honderdtal handelaars met negosiegoed op esels en kamele volg.
Die laaste nag voor die opmars begin, maak hulle bondels en slaap sonder tente buite. Xenophon teken die marsorde in Proxenos se regimentele joernaal en in sy eie aan. Hy bereken dat daar honderd-en-twaalfduisend mense op weg gaan. Mag Apollo van Afstande elkeen help.
Met die bleekword van die oggendster word die Grieke met die trompet opgeroep. Hulle offer vroeg met graan en wyn, want oor die dou op die gras is hulle slagvee al voordag in die pad gesit.
Die hele wêreld kom om prins Kuros te sien vertrek. Die son se eerste blink strale deur die smal reghoek van Artemis se geel tempelsuile is die teken aan almal. Die tamboer begin dreun. Swepe klap en die osse en kamele steun en blêr waar hulle paksaals opgegord word. Stampende waens rammel stadig oor die harde grond. Onderoffisiere skreeu hulle hees in die stof. Die Grieke trek ordelik en grimmig deur die skreeuende mense wat van weerskante in hulle pad kom. Later, wanneer hulle buite sig van die stad is, sal hulle die blinkgevryfde helms afhaal, ligte, wye velhoede opsit en hulle swaar skilde agter die rug hang.
Proxenos lyk goed te perd met sy nuwe Persiese saal en tuig. Xenophon ry self op die Griekse manier met net ’n toom en kleed. Hy wil met sy eerste soldy ’n saal en stiebeuels koop. Hy kyk om hom rond. Dit is ’n stadige begin, vol vertragings. Die prins verwag twaalf myl per dag van hulle, maar nou sien hy nog net diere wat deurmekaar raak en kla, skreeuende sweepswaaiende drywers, vlieë en brommers wat oor alles swerm, vuil kinders wat agter hulle aanhardloop om iets van die waens te probeer steel, en agter húlle kom ’n trop dorpshonde. En hoog daarbo, swart spikkels in die lug, aasvoëls in hulle wye, stil kringe. “Oor ons, die gode,” sê Xenophon aan Proxenos.
Op ver
