is, wat die datum is. “Hoekom is dit belangrik?” vra Ester.
“Ons moet weet,” sê haar pa.
Hulle maak byna elke dag musiek. Mister Rozenfeld kan self ook viool speel en Marco leer die twee Rozenfeld-dogters die fyner kunsies van die instrument waarvoor hy so lief is.
Eendag, terwyl hulle besig is met wat die meisies spottenderwys hulle “musieklesse” noem, wil hy hulle vertel van die opera. “Toe ek in Turyn op universiteit was, het ’n groep van ons eendag per trein na Milaan gereis, na die La Scala-operahuis daar,” onthou hy met ’n glimlag. “Dit was ’n … wonderlike ervaring. Ons het La Traviata gesien, met Tito Schipa in die rol van Alfredo.”
“La Traviata – die gevalle vrou?” vra Ester geamuseerd. “Waaroor gaan die storie?”
“Dit speel af in Parys, rondom die begin van die agtiende eeu …” begin Marco.
“Ester, jy wil nie hierdie operastories hoor nie!” sê Rachel beslis. “Marco het al vir my een of twee vertel, en dis die onnoselste stories waaraan jy kan dink. En die musiek is aaklig – dis daardie goed wat die dokter soms oor die grammofoon gespeel het.”
Saans is dit moeiliker, hulle wil nie die lampolie en kerse onnodig gebruik nie – die winter lê voor. Dan lok Marco vir mister en missus Rozenfeld uit om stories te vertel: Russiese volksverhale waarmee hulle grootgeword het, staaltjies uit die tyd toe Rusland nog ’n tsaar gehad het, soms staaltjies wat hulle nog by hulle oumas en oupas gehoor het. Hulle vertel ook van die pogroms in Rusland, hoe die Jode daar al in die vorige eeu vervolg is, hoe hulle ouers na Litaue verhuis het.
Rachel en Ester vertel van hulle skool in Litaue, van dinge wat hulle kleintyd aangevang het. “O, ek het nooit geweet dís wat julle gedoen het nie!” sê missus Rozenfeld geskok. “Dis mos gevaarlik!”
So word ook die nagte ’n bietjie korter.
Maar ná ’n ruk begin Ester geïrriteerd raak, sy loop rond soos ’n dier wat vasgekeer is, haar frustrasies begin net onder die oppervlak broei. En toe Rachel weer vir haar vra om iets te doen, bars die vulkaan oop. “Jy’s g’n my baas nie!” skree sy. “Doen jou eie vuilwerk!”
Daardie selfde aand, toe Rachel vir hulle plat, ongesuurde roosterkoeke en bietjie konfyt gee vir aandete, roep Ester uit: “Ek sal waaragtig nie wéér hierdie goed eet nie! Dis die vierde keer hierdie week wat ons hierdie klippe kry om te eet! Daar is mos baie ander kos.”
“Estertjie, ons moet almal saamwerk,” probeer mister Rozenfeld vure doodslaan. “Racheltjie tref net voorsorg vir die winter.”
Maar Ester ruk haarself op en gaan lê dikmond in die donker agtervertrek op haar skaapvel.
* * *
Een aand ná ete sit Marco en Rachel alleen buite. Dis ’n helder, ysige nag, die maan is nog nie op nie, die hemelruim is swart fluweel, die sterre is helder en ongelooflik naby. Hulle het hulle jasse aan en hulle musse op, hulle lywe styf toegewikkel in een kombers.
“Dis … eintlik wonderlik hier,” sê Rachel dromerig. “Dis nie so koud soos wat ek gevrees het nie, net half byterig.”
“Wag maar, as die winter regtig toeslaan, gaan ons elke bietjie energie nodig hê om te oorleef,” waarsku Marco.
“Dis jammer almal kan dit nie ewe veel geniet nie,” peins Rachel. “My ma … ek is bekommerd oor haar, sy is so lusteloos, sy stel in niks regtig belang nie. Sy help nie eens kos maak nie – sy het altyd kos gemaak.”
“Dit moet vir haar baie swaar wees, ongemaklik,” sê Marco.
“En Ester is regtig onmoontlik, ek weet nie hoe ons die winter gaan deursien met haar nie.”
“Ester is pas veertien jaar oud,” sê Marco rustig, “sy is maar net ’n tipiese tiener.”
“Maar sy is so selfsugtig, Marco, en so ondankbaar,” frons Rachel.
Marco glimlag. “Veertien,” sê hy weer. “Een van ons grootste gevare is verveling, ons het min om ons te stimuleer. Ek dink dis ook deel van Ester se probleem.”
“Daar is genoeg takies waarmee sy my kan help,” sê Rachel. “En jy probeer haar nog onderrig ook, selfs daarmee is sy maar goed steeks.”
Marco lag. “Dis beslis nie wat ’n tiener in gedagte het nie,” sê hy. “Maar genoeg van Ester. Ons is vir ’n oomblik alleen hier bymekaar, ons gaan beslis nie nou oor ander mense praat nie.”
* * *
Toe breek die winter aan. Die winde loei in die kloof af, huil dag en nag soos honger wolwe om die grot, ruk soms woedend aan die karige takskerm voor die bek van die grot.
“Daar is voordele aan die wind,” sê Marco filosofies. “As dit so waai, sal dit al die rook wegwaai voordat iemand dit kan opmerk. Ons hoef nie nou meer net saans vuur te maak nie.”
“Ek is net bang die hout raak op,” twyfel Rachel.
“Kom ons verdeel die hout by voorbaat in ses hope vir die ses wintermaande,” stel Marco voor. “Teen einde Maart behoort ons beslis weer te kan gaan hout soek. Waarskynlik vroeër, maar dan is ons baie veilig.”
“Einde Máárt!” kreun Ester. “Ons gaan nog vrek hier binne.”
“Dit is nou genoeg, Ester,” sê mister Rozenfeld beslis. “Dink aan die alternatief en hou op kla.”
Hulle begin dadelik die hout uitsoek, selfs missus Rozenfeld kom ná ’n rukkie help. Sommige van die hout wat hulle gekry het, is nog nat binne. Mister Rozenfeld soek die hout so versigtig moontlik uit, hy pak die natter hout oop teen die wand van die grot sodat dit kan uitdroog.
Soms draai die wind skielik en stoot ’n vlaag rook in die grot in. Hulle oë traan van rook, alles ruik later na rook.
Saans neem hulle ’n blik waarin Marco ’n paar gate langs die kante gemaak het, en pak warm kole uit die vuurherd daarin. Dit hou die grot redelik warm deur die koue nag.
Aan die begin van Oktober kom die eerste sneeu. Party dae sif yl sneeuvlokkies sag neer, ander dae stort sluise ysreën en sneeukristalle in die klowe neer.
Net soms breek die flou winterson deur die grys wolkemassa.
Hulle wêreld verklein tot die grot en onmiddellike, wit omgewing net buite die grot.
En soos die lang, eenselwige dae mekaar dag vir dag opvolg, en die yskoue, donker nagte langer en eindeloos langer word, word Ester moeiliker en moeiliker, word missus Rozenfeld al meer tranerig, word mister Rozenfeld al stiller en meer ingetoë.
Net Rachel bly blymoedig. Maar wanneer hulle alleen is, sê sy: “Marco, sê asseblief vir my die winter sal verbygaan?”
Marco glimlag moeg en streel oor haar gesig. “Dit word altyd weer somer, ek belowe,” sê hy. Dan word sy gesig ernstig, sy stem is baie diep wanneer hy sê: “Rachel, ek kan dit nie genoeg vir jou sê nie: ek het jou so oneindig lief.”
“Vertel vir my hoekom, toe?” flikvlooi sy en nestel teen hom aan.
“Omdat jy dapper is, en fluks en slim
