Lorenzo se woorde bly hang soos ’n swaard bo Marco se kop. Mussolini volg slaafs in Hitler se spoor, Hitler is ’n halwe tree voor, Mussolini soos ’n bok wat ter slagting gelei word, agterna.
En daar is niemand op aarde méér anti-semities as Hitler nie.
In die laaste dae van 1938 word Marco Romanelli se gesig ernstig. En Rachel Rozenfeld se lag word stil.
Want Mussolini se rassewette word al meer radikaal.
Die nuutste een verbied enige Jood om met ’n Italianer te trou.
“Marco?” Haar stem pleit.
“Ons sal ’n plan maak, ek belowe,” sê hy en streel die donker hare uit haar gesig.
* * *
“Tannie, was daar régtig so ’n wet?” vra Rialien. “Dis … hulle kan mos nie so ’n wet maak nie?”
“Hulle kan,” antwoord Lettie. “Dink ’n bietjie aan ons eie land – hier is ook sulke wette.”
Rialien skud haar kop. “Nee, ons kan mos met Jode trou. Nie dat ons sal nie,” voeg sy vinnig by, “maar ons kan as ons wil.”
“Maar jy kan nie met byvoorbeeld ’n Indiër gaan trou nie,” troef Lettie. “Of met ’n Kleurling nie, selfs al is hy Afrikaanssprekend én van ons kerk.”
“Ek … het nog nooit só daaraan gedink nie,” sê Rialien met ’n frons.
“Eintlik is die wêreld maar oraloor dieselfde, omdat die mense dieselfde is. Die mens is magsbehep, oor eeue heen al, dit loop soos ’n goue draad deur die geskiedenis,” sê Lettie. “Maar dit daar gelaat, kom ons gaan voort met ons storie.”
* * *
Toe Duitsland vir Pole binneval op 1 September 1939, het die huise in die dorp stil geword. Want die mense van die dorp het geweet. Hulle het die Groot Oorlog beleef, oorleef. Baie van hulle geliefdes het nié.
Die huisie van die Rozenfelds het selfs stiller geword, want hulle het anti-Semitisme beleef – eers in Rusland, later in Litaue. Mister Rozenfeld se skouers het skraal geword.
Rachel Rozenfeld het steeds klokslag die winkel se deur gaan oopsluit. Maar wanneer sy ’n vreemde geluid hoor, kyk sy dadelik op.
Dit was stil, soos voor ’n storm. Die mense het gewag.
Die donderstorm breek ses maande later oor Europa oop, Duitsland begin met sy Blitzkrieg, die Deutsche Wehrmacht storm in. Op 9 April ontvang Denemarke en Noorweë ’n ultimatum om onmiddellik die beskerming van die Deutsches Reich te aanvaar. Denemarke gee oor, Noorweë word oorstroom en platgevee deur die Nazi-tenks.
En die oorlog sypel in die huise in – die loeiende winde waai dit by die deur in wanneer iemand van buite inkom, dit syfer in deur die vloerplanke en die toe luike. Saans by die skoongeskropte tafels en die potte stomende polenta en spezzatino en die bottels tuisgestookte wyn, spoel die oorlog tussendeur die woorde van elke gesin se aandgesels in, dit stroom in die huise se harte in.
Vroeg in Mei begin Hitler se pantserdivisies weswaarts oor die Noord-Duitse vlaktes aankruip. ’n See Duitse tenks rol in, vloedgolf ná vloedgolf tref die Hollandse dorpies, hulle weermag-dyke breek, Holland verkrummel voor die aanslag. Die Blitzkrieg rol deur Gelderland, bo-oor Utrecht tot binne-in Amsterdam en verder aan, België toe.
Op 15 Mei gee Nederland oor, op 28 Mei tuimel België.
Britse, Franse en Belgiese troepe sit vasgekeer teenaan die see by Duinkerken, hulle word gered deur ’n see vol vissersbootjies.
Die gerugte oor die vervolging van die Jode in Duitsland en Oostenryk word erger, daagliks. En al is die mense van die dorp hoe lief ook al vir mister en missus Rozenfeld en hulle twee dogters, is Italië – en die dorp – nie meer veilig nie.
En toe die dokter van die dorp – die slim man van die dorp – saam met Marco die kronkelpaadjie bergop stap en hulle skemertyd eers weer terugkom, het die ooms van die dorp diep gesug, het die tantes geprewel, kralekranse tussen die vingers.
* * *
Dis Saterdagmiddag. Giuseppe Romanelli en Baron Veneto en Vader Enrico en die dokter van die dorp is by hulle skaakborde, die jonger manne speel bocchi op die dorpsplein, die seuns skop die sokkerballe op die plato sonsakkant bo die dorp.
Die son skyn, dit is somer. Maria skud die matte uit en hang dit oop in die son, tia Sofia pak die dun tamatieskyfies op die draadrakkie oop, die tantes van die dorp kook vrugte en groente en verseël dit versigtig in warm flesse. ’n Mens weet nie wat wag nie.
Twee figure stap teen die berg op. Die man dra ’n mandjie in sy een hand. Op hierdie sonskyn-Saterdagmiddag loop hulle hand aan hand, want almal weet nou: Marco Romanelli en Rachel Rozenfeld is lief vir mekaar – mag die Heilige Moeder van God hulle bewaar.
Naby die kasteel gooi Marco die lappieskombers op die kweek oop, Rachel pak die mandjie uit: brood met bokmelkkaas en soetkonfyt, biscotti en appels, ’n kraffie wyn. Dan sak sy langs hom op die kombers neer. “Die son bak so lekker, nè, Marco,” sê sy en leun terug, haar oë is toe, haar gesig na die son gedraai.
“Ons het nou lieflike dae,” sê hy. “Ons moet elke oomblik daarvan geniet.”
“Want die winter kom weer,” sê sy met haar oë steeds toe.
“Ja,” peins hy, “die winter kom.”
Dan draai sy op haar sy, stut haar kop op haar arm. “Vertel vir my iets interessants – miskien ’n storie? Toe, asseblief?”
Marco kyk af in haar donker oë. Vandag móét hy praat, hy weet hy moet. Die stories van kastele en prinsesse is net sprokies, hulle moet vandag ’n plan van aksie bespreek.
Hy weet net nie hoe om dit te doen nie.
Hy trek haar nader aan hom, die luggie begin effens opsteek. “Die interessantste stories is ware stories, dinge wat werklik gebeur het,” sê hy half afwesig.
“O ja, vertel,” dring sy aan en skuif in die waai van sy arm in.
Hy haal sy skouers op, maar begin dan tog praat. “Het jy geweet die unifikasie van Italië het reg hier in ons provinsie begin, in Piedmont? Italië was eers nege los state, maar toe kom Cavour, hy is hier in Piedmont gebore, en … ”
Sy begin lag. “Marco! Ons hou ’n piekniek, moenie skoolmeneer wees en die geskiedenis bysleep nie. Vertel ’n regte storie.” Sy skuif dieper teen sy lyf vas.
“Rachel, dis nie maklik om ’n storie vir jou te vertel as jy so naby my is nie!”
Sy lag saggies. “Jou probleem,” terg sy gemaak onsimpatiek.
Hy sug. Hy moet verby die storie-vertel kom, hy móét met haar praat. Maar ’n storie sal hy eers moet vertel, hy ken haar. “Goed dan,” begin hy. “ ’n Graaf en gravin het twee seuns gehad. En toe …”
“Sê eers waar hulle gewoon het?”
“In ’n kasteel, ’n baie mooi, groot kasteel hoog op teen ’n berg. Die kasteel was in Spanje, maar ek dink
