* * *
Die klim gaan bitter stadig, voel-voel, voetjie vir voetjie. Dis ’n donker nag, net die sterre blink hoog bo in die swart hemelruim.
Marco loop voor, hy ondersteun missus Rozenfeld stewig onder haar arm – eintlik sleep hy haar bergop. Die bergpaadjie kronkel smal boontoe, die helling is steil, hulle moet kort-kort rus. Soms klouter hulle meer hande-viervoet as wat hulle stap.
Die ronde vroutjie langs Marco hyg en struikel, leun swaar op hom, klou sy hand beangs vas. “Ek kan nie meer nie,” snik sy later.
“Ons moet in die donker vorder tot by die eerste grot,” sê Marco. “Daar sal ons die dag deurbring en rus.”
Om Marco se lyf is ’n tou gebind, dit rem kort-kort wanneer iemand agter hom struikel. “Ek kan níks sien nie,” kla Ester. “Ek sweer dis lewensgevaarlik om teen hierdie kranse op te klouter in die pikdonker.”
“Dis die enigste veilige tyd, ons kan dit nie waag dat een van die garnisoen se manne ons sien nie,” sê Rachel agter haar. Ook sy hyg reeds na haar asem. “Die maan sal later opkom, dan sal dit helderder wees.”
“Ook maar seker net ’n halwe maan,” bly Ester ontevrede.
Wanneer hulle rus, gee Marco vir almal stukkies kaas en blokkies sjokolade om te eet, soms ’n paar rosyntjies. “Drink genoeg water, al is julle nie dors nie,” sê hy.
Die maan kom in die nanag skugter oor die bergtoppe, die yl lig troos meer as wat dit werklik verlig. Hulle sukkel voort.
Net ná sonsopkoms bereik hulle die eerste grot. Hulle het vir byna tien ure gestap – dit neem vir Marco en sy pa heelwat minder as vier ure, selfs in die nag. “Ons bring net die dag hier deur, vannag gaan ons verder,” maan Marco.
“Is ons nie veilig genoeg hier nie?” vra mister Rozenfeld. Sy gesig lyk bleek, hy vee sweet af hoewel ’n koel briesie waai. “My vrou … ek glo nie sy sal nog ’n nag kan stap nie.”
“Hierdie grot is nie regtig veilig nie, die dorp se bokwagters kom soms tot hier,” sê Marco. “En die jong seuns wat die berg verken, weet van hierdie grot. Maar ons kan vir twee dae hier rus en dan aangaan.”
Byna ’n week nadat hulle vertrek het, bereik hulle eers die grot wat Marco uitgesoek het. Hy was nog net een maal hier – die dag, seker goed vyf jaar gelede, toe hy en Antonio die grot ontdek het. “Ek dink ons is die heel eerste mense wat in hierdie grot ingaan,” het Antonio nog opgewonde gesê.
Die laaste dag is die moeilikste. Dit is die enigste dag wat hulle in daglig geklim het – teen hierdie steil kranse af sal selfs die ervare bergklimmers dit nie ná donker waag nie.
Marco neem eerste vir Ester ondertoe, stewig vasgemaak aan ’n tou. “Ons gaan dan nou weer af, al die pad wat ons opgeklim het!” kla sy.
“Ons het vir lang tye dwars gestap, ooswaarts, hoewel dit baie op en af was,” sê Marco. “Nou gaan ons af in hierdie kloof in, die grot is nie veel hoër as ons dorpie nie, wat beteken dat dit nie so erg koud sal word soos hoër op nie.”
Toe gaan haal Marco vir mister Rozenfeld. “My vrou gaan dit nie maak nie,” sê hy bleek om die kiewe, sopnat gesweet. “Sy ly erg aan hoogtevrees.”
“Ek sal haar oë toebind,” sê Marco.
Maar toe hy weer bo kom, weier missus Rozenfeld volstrek om teen die steil kranse af te klim. “Ek sterf eerder hier bo, dan val ek jou nie ook die ewigheid in nie,” sê sy.
Dit kos kwaai praat van Rachel en baie gerusstellende geluide van Marco om haar eindelik onder te kry. “Hier moet julle my maar begrawe,” sê sy toe almal weer bymekaar is, “want teen daardie kranse gaan ek waaragtig nie weer uit nie.”
“Dis juis hierdie diep, byna onbegaanbare skeur wat ons redding is,” sê Marco. “Die grot wat ek in gedagte het, is net hier voor, half agter nog ’n skeur wat die bek totaal versteek. Hier sal geen mens ons kry nie.”
En dit is ook so. Eers toe hulle reg voor die grot staan, roep Ester verras uit: “Hier is sowaar ’n grot! ’n Mens sal dit nooit raai nie!”
Die bek van die grot is ’n lae spleet in die rotse, nie meer as drie voet hoog nie. Ester buk en kruip hande-viervoet eerste in.
Binne is die grot half skemer, selfs al skyn die son helder buite. Die vloer van die grot loop effens skuins na bo. Die voorste gedeelte is grond, verder na agter is ’n redelik gelyke klipplaat. Die dak is laag, sodat Marco nie regop kan staan nie. Maar die Rozenfelds is kort, dit pla hulle nie.
Die grot is nie baie diep nie, maar diep genoeg dat hulle ’n soort privaatheid sal kan skep. “Ek dink ons moet ’n skerm bou om die grot in twee dele te verdeel,” stel Marco voor toe almal klaar rondgekyk het. “Julle kan dan almal agter slaap. Die voorste gedeelte rig ons in as kombuis- en woonvertrek. Ek sal ook sommer voor slaap.”
“Dan kan jy die wolwe keer wat ons in die nag wil kom opvreet,” lag Rachel.
“Jy moenie spot nie, hier is nog ongediertes in die berg,” waarsku Marco. “Dis hoekom die bokwagters se bokke soms wegraak.”
“Ek is banger vir die Nazi’s as vir die wolwe,” sê Ester beslis.
Die volgende drie weke loop Marco, Rachel en Ester nog vyf maal om al die voorrade wat Marco en sy pa in die eerste twee grotte opgegaar het, te gaan haal: warm klere, komberse, potte en eetgerei, lampe en kerse, die medisynekassie vol kruie en salfies en strope. Ook die kos: sakke polenta en gedroogde pasta en meel, bottels olie en konfyt, ingelegde vrugte en groente, gepekelde vleis en gestolde vet, sout en suiker en koffie, selfs ’n bietjie wyn – die dorp het sy hart en sy hande oopgemaak. Laaste bring hulle Marco se boeke en sy viool.
Toe begin hulle lewe in die grot.
Rachel neem die huishouding oor, sy rangskik en sy organiseer. Daar moet daagliks water gehaal word en soveel moontlik hout – ook om te bêre vir die lang wintermaande wat net om die draai wag.
Snags is dit reeds baie koud. Marco is bly vir die warm jasse en musse wat die Rozenfelds nog van Litaue af saamgebring het. As die winter regtig toeslaan, gaan hulle dit baie nodig hê.
Hulle bou ’n skerm van takke en woel dit vas om die agterste gedeelte af te skort. Hulle bou ook ’n tweede skerm wat hulle met fyn dennetakkies en -naalde so dig moontlik maak. Hulle gebruik dit as ’n soort deur voor die bek van die grot om die koue snags uit te hou.
“Ons moet ’n vuurherd prakseer om ons kos gaar te kry,” sê Rachel.
“Miskien hier net buite die bek van die grot, hier in die hoek van die skeur,” sê Marco. “Dit sal goed hier beskerm wees teen die wind en dan kan die rook na buite gaan. Ons moet maar net ná donker vuur maak, sodat die rook nie dalk van êrens af opgemerk kan word nie. Die mense in die dorpies teen die berghange is so ingestel op ’n brand in die berg, as iemand ’n rokie sien, sal hulle beslis ’n soekgeselskap uitstuur om die vuur te vind.”
Die lewe in die grot begin in ’n sekere ritme val – rustig, byna huislik.
Bedags doen hulle die gewone huistakies: vee, gaan haal hout en water, was, maak kos. Hulle lees baie. Missus Rozenfeld het nooit geleer lees nie, Marco of Rachel of soms mister Rozenfeld lees vir
