“in aksie” verdien egter kwalifikasie. Dit was ná die oorlog toe sy en haar minnaar per seilskip op pad terug na Amerika was. Die skip het in ’n storm ter see gesink en almal aan boord het omgekom.) Van Reenen sou meer as ’n eeu later eers dié pioniersrol in die Afrikaanse media speel.
Met haar oorlogsverslaggewing kon Van Reenen op gelyke voet meeding met manlike verslaggewers35 sonder om ’n oog te knip. Of helm te versit – soos dit sou blyk. Beide haar vertrek en terugkeer het staaltjies opgelewer wat legendariese status verkry het. Tobie Boshoff, toe nuusredakteur van Rapport, onthou dié “eerste” in die Afrikaanse joernalistiek só: “Met die Israeli-oorlog het die grootbaas van die Pers, Phil Weber, uiteindelik toegestem dat ek Rykie daarheen stuur, maar op die voorwaarde dat sy nie na die gevegsfront gaan nie. Toe skryf sy ’n eersteklas verslag van juis die gevegsfront af. Weber het my gegryp en ek het vir Rykie gevra wat om vir hom te sê.
“‘Maklik,’ sê sy, ‘hy weet mos ons by die Sondagkoerant werk nie Maandae nie. Ek was daar op my af-dag!’36
Dat Van Reenen hoegenaamd na die oorlog gestuur is, het joernalistieke binnekringe laat gons, vertel haar vriendin en medejoernalis Jean le May. Dit was immers ’n tyd toe joernaliste nie sommer links en regs gevlieg het nie – laat staan nog vroulike joernaliste na ’n oorlogsgebied stuur. Sy skryf hoe mense, “including journalists”, gepraat het oor hoe die koerant se direksie die redakteur opdrag gegee het “to send ‘his best man’ to cover the Six Day War37in the Middle East – and he sent Rykie”38
Oor hoe sy die geleentheid gekry het om die Jom Kippoer-oorlog “by te woon”, vertel Van Reenen self: “Dan sê ons: ‘Ons man in Lagos berig …’ Dan sit ons man in Lagos in die kantoor langsaan! Toe met die Sesdaagse Oorlog val dit tússen twee Sondae. Ons mis die hele oorlog. Ons sit die ganse pot mis. Ons man in Jerusalem kom nooit daar nie. Toe met die Jom Kippoer, sê Bossie [Tobie Boshoff] stuur vir Van Reenen. Wep [Willem Wepener] sê eers nee. Maar hulle besluit hulle kan maar vir my stuur, want as hulle ’n getroude man stuur en hy kom om, moet hulle dié se gesin onderhou.39
Sy kom toe nie om nie. Maar sy was nogal op die oorlogspad met die terugkeer. In ’n Randakker-rubriek getitel “Oorlogskorrespondent” vertel sy hoe sy by Rapport se teekamer ingestap kom:
“Shalom, shalom!” groet die manne op kantoor toe ek, terug van Israel, vandeesweek ons teekamer instap.
Ek grom na links en na regs soos MGM se leeu deesdae nie meer maak nie. “Wie,” sê ek met oë op skrefies, “het daardie helmet op my kop gesit op daardie foto laas Sondag in die koerant?”
Dis Koos Venter wat ’n skuldige, samesweerder-stiltetjie verbreek: “Ag nee,” sê hy, “ons dag dan jy’s daarmee gebore!”40
Dié “hoed” wat ’n Rykie wat nie gehoed wil wees nie, toe gekry het, laat haar só skryf: “Terwyl ek ruiterlik my helm afhaal vir een van die vernuftigste stukkies fopfotografie waaraan die vindingryke André Kotzee hom nog skuldig gemaak het, wil ek darem net sê ’n meisie wat nie eens kerk toe hoed dra nie, sal kwalik oorlog toe gaan met ’n helm op, hoor.”
As die beat van wetenskapjoernalistiek vandag, aan die begin van die 21ste eeu, steeds sukkelend in Suid-Afrikaanse nuuskantore is, stel jou voor watter uitsondering Van Reenen was toe sy daaraan aandag gegee het in haar tyd. Hoewel sy nie bekend is as wetenskapverslaggewer nie, het sy tog daarmee ’n nuwe beat help vestig, en dit uitnemend so gedoen.
As proto-wetenskapsverslaggewer het sy ’n nuwe terrein op ’n vernuwende manier verken. Onwetend het sy bygedra om nie net ’n nuwe genre te vestig nie, maar om terselfdertyd die standaard te stel vir wat goeie wetenskapkommunikasie is, nie net in Afrikaanse joernalistiek nie, maar Suid-Afrikaanse joernalistiek – iets wat glad nie voorheen bestaan het nie.
Sy het byvoorbeeld oor ruimtelanserings van Kaap Canaveral gerapporteer. Soos Grosskopf skryf, so uitmuntend dat dit haar lesers “ooggetuies gemaak het van hierdie tegnologiese ontwikkelings”.41
Prof. George Claassen, voormalige hoof van die Departement Joernalistiek aan die US en pionier in Suid-Afrikaanse wetenskapjoernalistiek, het met ’n afgetrede Van Reenen gekonsulteer oor die belangrikheid van ’n wetenskapjoernalistiekmodule en die uiteindelike ontwikkeling van die wetenskapjoernalistiekkursus.
Hy skryf: “Toe Kleinvoet (Little Foot) in 1995 deur Ron Clarke by Sterkfontein in ’n stoorkamer vir fossiele ontdek is, het ek die studente gevra om ’n behoorlike feature oor fossielontdekkings te skryf en hoe dit ons kennis van die mens se voorsate en familie verbreed.
“Een van hulle het met Rykie gepraat en haar uitvoerig aangehaal oor hoe belangrik dit is dat joernaliste iets van wetenskap begryp en hoe om sulke ontdekkings te interpreteer en binne historiese konteks te plaas.
“Ek het ook daarna met haar telefonies gesels oor my besluit om wetenskapjoernalistiek in die kursus in te sluit. Sy was baie geesdriftig daaroor … 1995 was die eerste jaar wat wetenskapjoernalistiek deel van die kursus geword het en Kleinvoet se ontdekking was soos manna uit die hemel om studente wat eintlik ietwat wetenskaplik ongeletterd was, bloot te stel aan ’n lekker wetenskapstorie. Daarin het Rykie baie goeie ondersteuning gegee en stukrag gebied aan my klas dat dit nodig was dat joernaliste nie wetenskaplike analfabete moet wees nie.”42
Claassen skryf: “Haar woorde aan my kan ek goed onthou, want ek het dit later in ’n vergadering van die komitee wat moes goedkeuring gee dat ek wetenskapjoernalistiek kon aanbied, gebruik. Ek hoop ek haal haar reg aan: ‘Wat jy hier doen, gaan ons beroep ontsaglik verryk. Dis tyd dat redakteurs wetenskapjoernaliste oplei en wetenskapredakteurs by elke koerant aanstel.’”
Tragies genoeg gaan ons joernalistiek vandag steeds mank aan goeie wetenskapjoernalistiek. Soos Claassen sê: “Nou ja, dis vyftien jaar later en steeds is daar nie eens een Suid-Afrikaanse koerant met ’n wetenskaplessenaar en -redakteur nie. So much for Rykie se gesag om ’n verskil te maak.”43
Volgens Claassen het hy met Van Reenen gekonsulteer oor die wetenskapjoernalistiekkursus “omdat sy so dêm goed was met alles en veelsydig oor die Sesdaagse Oorlog, die maanlanding, you name it, kon skryf”. As lid van die stigtingsredaksie van Beeld het Claassen nooit direk saam met Van Reenen gewerk nie, want sy was toe by Rapport, en hy wat Claassen was, “maar ’n ou juniortjie wat met groot oë gestaar het na Schalk Pienaar daardie eerste aand toe die koerant geloods is. In daardie dae was jy letterlik vrek bang vir die groot kokkedore. G’n genoemery op die voornaam nie … Respekte teenoor die mense wat kon skryf …”44
As onderhoudvoerder en profielskrywer het Van Reenen ook legendariese status onder haar tydgenote en latere generasies joernaliste gehad. Onderhoudvoering en waarneming is die kritieke vaardighede van die joernalistieke beroep, en Van Reenen het duidelik ook daarmee ’n uitsonderlike slag gehad. Sy kon blykbaar mense aan die praat kry oor dinge wat hulle self nie eens geweet het hulle weet nie. Tydgenoot en uitgewer Koos Human onthou hoe sy inligting uit bronne kon kry, selfs onder niejoernalistieke omstandighede, as “’n aanskouingsles in ondervraende joernalistiek”.
Die geleentheid was reeds tydens haar aftrede en het te make gehad met die publikasie van die boek Emily Hobhouse: The Boer War Letters. “Onverwagte probleme met outeursreg het ’n byeenkoms in Jan S. de Villiers se kantoor met die outeursregkenner prof. A. Copeling genoodsaak. Toe ek opdaag, sit Rykie en Copeling reeds daar, maar het nog nie vantevore kennis gemaak nie. In die vyf minute of so voordat die prokureur verskyn het, het die wildvreemde Rykie uitgevind waarom Copeling sy prestige-pos aan UNISA prysgegee het om na die Kaap en die UWK te verhuis, waar hy in Kaapstad woon, waar sy kinders studeer en in watter koshuise op Stellenbosch hulle tuisgaan,” vertel Human.45
Reeds veel vroeër, in ’n brief, gedateer 25 Julie 1959, het M.E.R. kommentaar gelewer op haar “gawe”:
